Η πρόσφατη πανδημία κορωνοϊού εξακολουθεί να αποτελεί μια συνεχή και απρόβλεπτη απειλή για το παγκόσμιο στερέωμα, επηρεάζοντας, ως φυσικό επακόλουθο, έντονα την ποιότητα της ζωής μας.
Οι επιπτώσεις της ήταν αρνητικές σε επίπεδο κοινωνικό με την κοινωνική αποστασιοποίηση (αναβολή ή και ακύρωση συναθροίσεων σε κοινωνικές εκδηλώσεις), σε επίπεδο οικονομικό με κλείσιμο επιχειρήσεων και σε μεγάλη ανεργία, στην ψυχική υγεία από την παρατεταμένη ανασφάλεια για το αύριο, τον δικαιολογημένο, εν μέρει, φόβο που προκαλεί η πιθανότητα μόλυνσης από τον ιό.
Οι επιπτώσεις της πανδημίας στην ψυχική υγεία -Κατάθλιψη και αυτοκτονικές τάσεις
Σε μία μεγάλη έρευνα που δημοσιεύτηκε πρόσφατα (2020) στο εγκυρότερο ιατρικό περιοδικό New England Journal of Medicine που αφορούσε τις επιπτώσεις των μεγάλων καταστροφών στην ψυχική υγεία των ατόμων, έδειξε ότι η συναισθηματική δυσφορία είναι πανταχού παρούσα στους πληγέντες πληθυσμούς και η οποία εκδηλώνεται με κατάθλιψη και αυτοκτονικές τάσεις.
Οι επιπτώσεις στα παιδιά
Στα παιδιά από την άλλη, αν και ο φόβος θνησιμότητας είναι μικρός, δεν γνωρίζουμε ακόμα πόσο ζημιογόνες μπορεί να είναι οι ψυχολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη τους.
Σε κάποιες αρχικές έρευνες έχει διαπιστωθεί μια μείωση στην ακαδημαϊκή τους πορεία σαν αποτέλεσμα της κατ οίκον εκπαίδευσης, με τα παιδιά που βρίσκονται σε χαμηλότερο οικονομικό και κοινωνικό status να διατρέχουν το μεγαλύτερο κίνδυνο.
“Υπάρχουν επίσης ενδείξεις για αύξηση συμπτωμάτων άγχους και κατάθλιψης σε παιδιά και εφήβους που υποστηρίζει την ιδέα ότι αυτή η πανδημία είναι ένας σημαντικός παράγοντας πυροδότησης ψυχολογικών και κοινωνικών αντιξοοτήτων σε αυτήν την ηλικία.
Φανταστείτε ότι ο τρόπος λειτουργίας των σχολείων που αναγκάζει ιδιαίτερα τα μικρά παιδιά να αλλάξουν σημαντικά τις συνήθειες επαφής τους με τα άλλα παιδιά δεν είναι απόλυτα κατανοητό στο παιδικό μυαλό, ενώ στην αντιδραστική εφηβική ηλικία οδηγεί σε υποτίμηση του κινδύνου και σε πιο δύσκολη υιοθέτηση των υποδεικνυομένων προφυλακτικών μέτρων“, αναφέρει η Αικατερίνη Τζανοπούλου Καβουσανού – Ψυχολόγος, απόφοιτη του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και του Buckinghamshire University College στο Λονδίνο.
Διαδίκτυο παιδιά και έφηβοι
Η μείωση των χόμπι ή των αθλητικών δραστηριοτήτων έχει κάνει τα περισσότερα παιδιά και εφήβους να αποσυρθούν στον ψηφιακό κόσμο με συνέπειες στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, στην κοινωνικότητα τους, στην διατροφή τους ακόμα και στον ύπνο τους.
Η ενασχόληση βέβαια των νεαρών ενηλίκων και ανηλίκων με το διαδίκτυο δεν είναι μια τωρινή κατάσταση. Συνέβαινε και πριν την πανδημία.
Φαντάζει όμως τώρα τόσο τρομακτική γιατί για πρώτη φόρα η οικογένεια παρατηρεί, μιας και περνάει περισσότερο χρόνο μαζί, την προτίμηση των νεαρών ατόμων για τον εικονικό κόσμο, εκείνο των παιχνιδιών και των social media που τους προσφέρει έναν άλλο κόσμο πιο ελεγχόμενο, πιο ανώδυνο και πιο κοντά στην τελειότητα.
Σε αυτόν τον κόσμο μπορούν να δημιουργήσουν μια άλλη ταυτότητα πιο αρεστή τόσο στους ίδιους όσο και στους άλλους.
Οφέλη από το διαδίκτυο
Σίγουρα τα οφέλη του διαδικτύου είναι πολλά. Στην σημερινή εποχή υπάρχει πρόσβαση σε ένα τεράστιο όγκο πληροφοριών και γνώσεων τόσο σε ψηφιακές εγκυκλοπαίδειες όσο και σε διεθνείς βιβλιοθήκες κάτι που πριν 3 δεκαετίες δεν ήταν εφικτό.
Αρκεί να σκεφτούμε ότι δισεκατομμύρια ανθρώπων τα τελευταία 20 χρόνια εμπιστεύονται τον αλγόριθμο αναζήτησης Google για να βρουν πληροφορίες και η ίδια λέξη της αναζήτησης έχει μεταφραστεί σε γκουγκλάρισμα.
Μέσα στις σελίδες της Google οι άνθρωποι ψάχνουν την αλήθεια τόσο σε θέματα ιστορίας, ιατρικής, θρησκείας, πολιτικής μέχρι και καθοδήγησης μέσα σε μια περιοχή όπως είναι οι χάρτες Google.
Νέοι τρόποι επικοινωνίας
“Ειδικά κατά την διάρκεια της πανδημίας οι άνθρωποι έχουν βρει ένα νέο τρόπο επικοινωνίας που μπορεί να τους φέρει κοντά, να επικοινωνήσουν χωρίς να αισθάνονται τόσο έντονα την μοναξιά και την απομόνωση”, αναφέρει η κ. Καβουσανού, προσθέτοντας:.
“Το διαδίκτυο έχει καταφέρει να ακυρώσει τον περιορισμό του χώρου και του χρόνου.
Φανταστείτε ότι μπορεί κάποιος να βρίσκεται σε μια ξένη χώρα και να αισθάνεται μοναξιά ή φόβο την δεδομένη στιγμή και μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα με μια βιντεοκλήση να βρεθεί στο σπίτι των γονιών του, μιλώντας μαζί τους και καθησυχάζοντας το φόβο του.
Ή μπορεί να στείλει μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μήνυμα σε ένα φίλο του που έχει να τον δει πολλά χρόνια και να καλύψει αυτό το κενό του χρόνου μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα”
Οικονομική ζωή και διαδίκτυο
Τέλος, αποτελεί μοχλό οικονομικής ανάπτυξης και εκσυγχρονισμού του κρατικού μηχανισμού και αυτό το βλέπουμε τόσο από τις δημοσιοποιήσεις των σημαντικών πληροφοριών για την οικονομική μας ζωή όσο από τις αυτοματοποιήσεις των συναλλαγών μας και τις εισαγωγές νέων μορφών οικονομικών δραστηριοτήτων όπως είναι για παράδειγμα το ηλεκτρονικό εμπόριο.
Οι κίνδυνοι του διαδικτύου
“Εκτός όμως από τις θετικές πλευρές, η χρήση του διαδικτύου όταν δεν γίνεται με σύνεση κυοφορεί άπειρους κινδύνους για τους ανθρώπους και ειδικά για την νέα γενιά που δεν έχει αναπτύξει ακόμα βασικές γνωστικές δεξιότητες για να μπορεί να ανταπεξέλθει στις προκλήσεις των άπειρων πληροφοριών.
Το συγκεκριμένο θέμα είναι πολύ μεγάλο αλλά ας αναφέρουμε τις πιο βασικές παγίδες“, επισημαίνει η κ. Καβουσανού.
Σύγχυση και αποπροσανατολισμός λόγω διαδικτύου
Ο έφηβος δυσκολεύεται μέσα στο τεράστιο όγκο των πληροφοριών να ξεχωρίσει τα σημαντικά από τα ασήμαντα, τα επικίνδυνα από τα ακίνδυνα, τα λογικά από τα παράλογα.
Δεν είναι δύσκολο να το καταλάβουμε αυτό όταν αυτή τη στιγμή τα fake news έχουν τόσο μεγάλη διάδοση.
Επιπλέον, εξαιτίας της έλλειψης των μηχανισμών ελέγχου, έχουν πρόσβαση σε πολύ ακραίες και φανατικές απόψεις τόσο πολιτικές, κοινωνικές και θρησκευτικές που μπορούν να οδηγήσουν στην εκδήλωση παραβατικών συμπεριφορών.
Το πιο απλό παράδειγμα που μπορούμε να αναφέρουμε είναι η ευκολία που πληκτρολογούνται σχόλια με χολή, μνησικακία και επιθετικότητα.
Δια ζώσης οι περισσότεροι άνθρωποι θα δυσκολεύονταν να εκφραστούν έτσι.
Όμως πίσω από την οθόνη μπορούμε να βγάλουμε όλη της επιθετικότητα μας ειδικά βέβαια και αν έχουμε και οπαδούς.
Έλλειψη ουσιαστικής ελευθερίας
Το διαδίκτυο έχει φέρει στη ζωή μας τεράστια ελευθερία επιλογών με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να κάνουμε επιλογές.
“Φανταστείτε το εξής. Στην δεκαετία του 90 για να δει κάποιος μια ταινία ή να ακούσει ένα δίσκο έπρεπε να μπει στην διαδικασία της αγοράς με ρίσκο ακόμα και να μην έχει κάνει σωστή επιλογή. Το πρόβλημα μας τώρα δεν είναι πια αυτό“, επισημαίνει η κ. Καβουσανού..
Όπως πολύ εύστοχα το ανέλυσε ο Καθηγητής Τάσης στο βιβλίο του εικονιστική κοινωνία:
« η πληθωριστική ελευθερία είναι αυτή που αυξάνει τόσο εκθετικά έτσι ώστε η ίδια η ελευθερία να βιώνεται με νευρωτικό άγχος παραλύοντας το υποκείμενο. Στην εικονιστική κοινωνία η διαχείριση της πληθωριστικής ελευθερίας ανατίθεται σε ψηφιακούς αλγόριθμους.
Έτσι ακούμε την μουσική που προτείνει ο αλγόριθμος του Spotify με βάση τα κομμάτια που έχουμε ακούσει, βλέπουμε τις ταινίες που προτείνει ο αλγόριθμος του Netflix με βάση τις σειρές που έχουμε ήδη δει, αγοράζουμε τα προϊόντα που προτείνει ο αλγόριθμος της Amazon με βάση τις αγορές που έχουμε κάνει.
Χάριν ευκολίας, ταχύτητας και λόγω οκνηρίας, ενημερωνόμαστε, επισκεπτόμαστε εστιατόρια, επιλέγουμε καφετέριες κατοικίες και ερωτικούς συντρόφους με βάση τις προτάσεις εξειδικευμένων αλγορίθμων.»
Αποξένωση από την κοινωνική ζωή
Περιορίζει τα ενδιαφέροντα των ατόμων και τους καθιστά μονοδιάστατους με αποτέλεσμα να προσκολλώνται στην εικονική ζωή, να γίνονται εσωστρεφείς και να αποξενώνονται από το κοινωνικό τους περιβάλλον.
Χάνουν την ουσία των πραγματικών διαπροσωπικών σχέσεων που ναι μεν μπορεί να είναι δύσκολες όμως είναι αυθεντικές και προσφέρουν την πραγματική εμπειρία των αληθινών συναισθημάτων και ερεθισμάτων.
Σύγχυση της πραγματικής ταυτότητας του εαυτού
Οι νέοι αλλά και οι ενήλικες πέφτουν στην παγίδα του να χτίσουν ένα ψηφιακό εαυτό που θα είναι πιο αρεστός και προσιτός στους άλλους.
“Τα likes, οι selfie και η προβολή του ωραιοποιημένου τους εαυτού γίνεται αυτοσκοπός με αποτέλεσμα να εξασφαλίζει την προσοχή των ακολούθων του instagram και του facebook.
Με αυτό τον τρόπο γίνονται ταυτόχρονα θύματα και θύτες της εικόνας εαυτού.
Γιατί θύματα;
Πρώτον, διότι βρίσκονται σε ένα μόνιμο άγχος συντήρησης του ψεύτικου προφίλ τους και με την λανθασμένη πεποίθηση ότι είναι κάτι που ελέγχεται και δεύτερον, γιατί παραμελούν να φροντίζουν το δια ζώσης εαυτό τους“, επισημαίνει η κ. Καβουσανού.
Ναρκισσισμός
Προφίλ τα προηγούμενα χρόνια είχαν μόνο οι εγκληματίες, όμως τώρα δυστυχώς δημιουργείται μια γενιά με προφίλ όχι εγκληματικό, αλλά ναρκισσιστικό.
Βέβαια, εύλογα κάποιος θα αναρωτιόταν μήπως αυτός ο ναρκισσισμός είναι και μια άμυνα επιβίωσης.
Στην σημερινή εποχή η ανθρωπότητα έχει χάσει την πίστη της σε όλα αυτά που τα προηγούμενα χρόνια θεωρούσε ως σταθερές.
Η τεχνολογία της πληροφορίας μας φέρνει αντιμέτωπους με τις μεγαλύτερες προκλήσεις που έχει συναντήσει ποτέ το ανθρώπινο είδος.
Όπως έχει πει και ο Harari στο βιβλίο του 21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα οι αλγόριθμοι των μεγάλων δεδομένων δημιουργούν ψηφιακές διδακτορίες στις οποίες όλη η εξουσία βρίσκεται συγκεντρωμένη στα χέρια κάποιας ελίτ, ενώ η πλειονότητα υποφέρει όχι από την εκμετάλλευση, αλλά από την ασημαντότητα της.
Μήπως τελικά αυτή είναι η δική μας απάντηση απέναντι σε αυτήν την καινούργια πραγματικότητα;
