Η εποχική συναισθηματική διαταραχή φαίνεται να συνδέεται με αύξηση της όρεξης και έντονη επιθυμία για υδατάνθρακες, συνακόλουθη αύξηση του βάρους, επιμήκυνση της διάρκειας του ύπνου, καθώς και άλλα καταθλιπτικά συμπτώματα.
Τα χειμερινά επεισόδια ξεκινούν συνήθως Νοέμβριο και διαρκούν περίπου πέντε μήνες.
Η κατάθλιψη, σπάνια είναι τόσο έντονη που να οδηγεί σε απουσίες από την εργασία.
Τα συμπτώματα είναι συνήθως θλίψη, μείωση της ενεργητικότητας, άγχος, εργασιακά προβλήματα και αίσθημα κόπωσης κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Μαζί με αυτά μπορεί επίσης να εμφανιστούν παράταση των ωρών ύπνου, κακή ποιότητα ύπνου, αύξηση του βάρους, έντονη επιθυμία για υδατάνθρακες, μείωση της σεξουαλικής επιθυμίας και αυξημένη όρεξη.
Η ηλικία έναρξης της διαταραχής εντοπίζεται κατά κανόνα μεταξύ του 20ού και του 30ού έτους.
Η εποχική συναισθηματική διαταραχή αναγνωρίστηκε ως ξεχωριστή διαταραχή από τους Rosenthal και συνεργάτες μόλις στα μέσα της δεκαετίας του 1980.
Μπορεί να αποδειχθεί χρόνιο πρόβλημα:
-ποσοστό άνω του 42% των ασθενών έχει επανεμφανιζόμενα επεισόδια μέχρι και 11 χρόνια από την έναρξη της διαταραχής.
Από αυτά τα επεισόδια κάποια εμφανίζονται τον χειμώνα, ενώ κάποια δεν έχουν εποχικό χαρακτήρα.
Το ποσοστό επικράτησης της εποχικής συναισθηματικής διαταραχής στον γενικό πληθυσμό έχει βρεθεί ότι κυμαίνεται από 1% έως 10% ανάλογα με τη χώρα.
Ο ρόλος του βόρειου και νότιου ημισφαιρίου στην εποχική συναισθηματική διαταραχή
Στο βόρειο ημισφαίριο, τα ποσοστά επικράτησης της διαταραχής είναι υψηλότερα στις χώρες του Βορρά και χαμηλότερα στις χώρες του Νότου.
Τα συμπτώματα επιδεινώνονται όταν οι άνθρωποι μετακινούνται από τον Νότο προς τον Βορρά και βελτιώνονται όταν μετακινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση.
Το ακριβώς αντίθετο πρότυπο ευρημάτων παρατηρείται στο νότιο ημισφαίριο.
Αυτοί που βιώνουν τόσο έντονα συμπτώματα ώστε να λαμβάνουν τη διάγνωση της εποχικής συναισθηματικής διαταραχής ενδέχεται να αποτελούν υποσύνολο μιας ευρύτερης ομάδας ατόμων που εμφανίζουν ποικίλα αρνητικά συμπτώματα κατά τη διάρκεια του χειμώνα.
Λιγότερο δραματικές εποχικές αλλαγές στην ενεργητικότητα και στο βάρος παρατηρούνται και στον γενικό πληθυσμό.
Βρέθηκε, ότι:
– το 50% του γενικού πληθυσμού ανέφερε χαμηλότερα επίπεδα ενέργειας,
-το 47% αύξηση του βάρους,
– το 31% μείωση της κοινωνικής του δραστηριότητας κατά τους χειμερινούς μήνες,
ενώ το 25% ανέφερε ότι οι αλλαγές αυτές ήταν αρκετά έντονες ώστε να θεωρηθούν προσωπικό πρόβλημα.
Οι ερμηνείες για την εμφάνιση της εποχικής συναισθηματικής διαταραχής είναι σχεδόν αποκλειστικά βιολογικές.
Αξιοσημείωτο είναι ότι, με δεδομένη την εμφανώς διαφορετική αιτιολογία, της μη εποχικής κατάθλιψης και της εποχικής συναισθηματικής διαταραχής, υπάρχουν ενδείξεις ότι γενετικοί παράγοντες ενδέχεται να σχετίζονται με τη διαβίβαση της σεροτονίνης.
Η υπόθεση της μελατονίνης
Η μελατονίνη είναι μια ορμόνη που θεωρείται ότι εμπλέκεται στην εμφάνιση της εποχικής συναισθηματικής διαταραχής.
Η απελευθέρωσή της πυροδοτείται σε συνθήκες σκότους από την επίφυση και εντοπίζεται κυρίως στον μεσεγκέφαλο και στον υποθάλαμο.
Η συγκεκριμένη ορμόνη ελέγχει τον ύπνο και την κατανάλωση τροφής.
Στα θηλαστικά της άγριας φύσης η απελευθέρωση της μελατονίνης, όταν οι νύχτες μεγαλώνουν, μειώνει την κινητικότητά τους, επιβραδύνει τους ρυθμούς τους και τα προετοιμάζει για τη χειμερινή ανάπαυλα ή τη χειμερία νάρκη.
Σύμφωνα με τη θεωρία της μελατονίνης για την κατάθλιψη, οι άνθρωποι επηρεάζονται επίσης με τον ίδιο τρόπο, παρόλο που οι περισσότεροι μπορούν να ανταπεξέλθουν στην επίδρασή της χωρίς προβλήματα.
Κάποια άτομα ωστόσο φαίνονται ευάλωτα στα αυξημένα επίπεδα της μελατονίνης κατά τους χειμερινούς μήνες και βιώνουν μια σημαντική επιβράδυνση των ρυθμών τους, που είναι έκδηλη στα συμπτώματα της εποχικής συναισθηματικής διαταραχής.
Στον αντίποδα της συγκεκριμένης διαταραχής, κάποια άτομα φαίνεται να επηρεάζονται από τα χαμηλά επίπεδα μελατονίνης κατά τους καλοκαιρινούς μήνες και να βιώνουν περιόδους ανεβασμένης διάθεσης και ευτυχίας.
Οι ενδείξεις αναφορικά με τον ρόλο της μελατονίνης είναι αντικρουόμενες.
Ενώ σε ορισμένες έρευνες έχει βρεθεί κάποια σύνδεση ανάμεσα στα επίπεδα της μελατονίνης και στην έναρξη και σοβαρότητα της εποχικής συναισθηματικής διαταραχής, αυτό δεν ισχύει πάντα, ούτε είναι απόλυτα κατανοητός ο ρόλος της στην αιτιολογία αυτής της διαταραχής.
Η υπόθεση των κιρκάδιων ρυθμών
Σύμφωνα με την υπόθεση για τον ρόλο των κιρκάδιων ρυθμών, η μη εποχική κατάθλιψη μπορεί να προκύψει από την κακή ποιότητα ύπνου που οφείλεται στη διαταραχή του ημερήσιου ή κιρκάδιου κύκλου ύπνου-εγρήγορσης.
Στην περίπτωση της εποχικής συναισθηματικής διαταραχής, οι αλλαγές στην ώρα της ανατολής και της δύσης του ήλιου κατά τη μετάβαση από το καλοκαίρι στον χειμώνα επηρεάζουν τη χρονική στιγμή απελευθέρωσης της μελατονίνης, προκαλώντας αλλαγές στον κιρκάδιο ρυθμού ύπνου και αποσυντονίζοντάς τον σε σχέση με τους υπόλοιπους βιολογικούς ρυθμούς.
Ο στόχος της θεραπείας είναι η επαναρρύθμιση του κύκλου ύπνου-εγρήγορσης σύμφωνα με τους ρυθμούς του καλοκαιριού.
Αυτό, κατά τους Lewy και συνεργάτες, μπορεί να επιτευχθεί με την έκθεση του ατόμου στο φως νωρίς το πρωί, το οποίο βοηθά να διατηρηθεί ο κύκλος ύπνου-εγρήγορσης και καθυστερεί την έκκριση μελατονίνης αργότερα μέσα στην ημέρα.
Η συγκεκριμένη πρακτική, σε συνδυασμό με έναρξη του ύπνου νωρίτερα το βράδυ, θα μπορούσε να αποδειχθεί μια αποτελεσματική θεραπεία της εποχικής συναισθηματικής διαταραχής.
Το έργο των Lewy και συνεργατών υποστήριξε αυτή την υπόθεση, καθώς υπήρξαν ευρήματα ότι η έκθεση του ατόμου στο φως της ημέρας κατά τις πρωινές ώρες είναι πιο αποτελεσματική απ’ ό,τι αν γίνει το απόγευμα.
Η επίδραση αυτή φαίνεται να διατηρείται για όσο διάστημα το άτομο ακολουθεί το καλοκαιρινό πρόγραμμα αφύπνισης και ύπνου.
Η υπόθεση της σεροτονίνης
Υποστηρίζει ότι τουλάχιστον κάποιοι από τους μηχανισμούς που ευθύνονται για την εποχική συναισθηματική διαταραχή μπορεί να μη συνδέονται ειδικά με αυτό το σύνδρομο, αλλά να εμπλέκονται στην εμφάνιση και άλλων μορφών κατάθλιψης.
Ένας αριθμός παραγόντων συνδέουν τη σεροτονίνη με την αιτιολογία της εποχικής συναισθηματικής διαταραχής.
Η σεροτονίνη εμπλέκεται στον έλεγχο της όρεξης και του ύπνου, και είναι πρόδρομος της μελατονίνης.
Τα επίπεδά της διαφέρουν ανάλογα με την εποχή, και η μείωση των επιπέδων της σεροτονίνης μέσω της απομάκρυνσης της τρυπτοφάνης (ενός προδρόμου μορίου της σεροτονίνης) από τη διατροφή έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση καταθλιπτικών συμπτωμάτων κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού σε ανθρώπους οι οποίοι εκδηλώνουν συνήθως εποχική συναισθηματική διαταραχή κατά τους χειμερινούς μήνες.
Περαιτέρω ενδείξεις για τον ρόλο της σεροτονίνης προέκυψαν από θεραπευτικές μελέτες με τη χρήση των SSRI.
Τόσο η σερτραλίνη όσο και η φλουοξετίνη έχουν αποδειχθεί μέτρια αποτελεσματικές στη θεραπεία της εποχικής συναισθηματικής διαταραχής.
Γενικά πάντως δεν είναι τόσο αποτελεσματικές όσο η φωτοθεραπεία, ή μπορεί να έχουν αποτέλεσμα σε ανθρώπους που δεν ανταποκρίθηκαν στη φωτοθεραπεία.
Αυτό το στοιχείο υποδηλώνει ότι, παρόλο που τα επίπεδα της σεροτονίνης μπορεί να εμπλέκονται στην εμφάνιση της εποχικής συναισθηματικής διαταραχής, δεν αποτελούν τον μοναδικό μηχανισμό ενεργοποίησής της.
Θεραπεία υπάρχει, η λεγόμενη “Φωτοθεραπεία” και άλλες μορφές θεραπείας, που συστήνει-εφαρμόζει ο ψυχίατρος.
-Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο του Paul Bennett “Κλινική ψυχολογία και ψυχοπαθολογία” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Πεδίο».
Της Χρύσα Πράντζαλου-Τμήμα Σύνταξης της Πύλης Ψυχολογίας Psychology.gr
