Καθώς ο ιός SARS-CoV-2 συνεχίζει να μεταλλάσσεται, οι παρασκευάστριες εταιρίες καλούνται να προσαρμόσουν τα εμβόλιά τους έτσι ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν τα νεότερα στελέχη.
Μέχρι σήμερα, 12 διαφορετικά εμβόλια για την COVID-19 έχουν εγκριθεί και κυκλοφορούν σε τουλάχιστον μία χώρα, ενώ πολλά ακόμα βρίσκονται στο στάδιο των κλινικών δοκιμών όπου εξετάζεται η ασφάλεια και αποτελεσματικότητά τους.
Όπως συμβαίνει και με κάθε άλλο ιό, ο SARS-CoV-2 μεταλλάσσεται συνεχώς.
“Οι περισσότερες από τις παραπάνω μεταλλάξεις δεν επηρεάζουν σημαντικά τον ιό, ωστόσο άλλες μπορεί να αυξήσουν τη μολυσματικότητα, ή τα συμπτώματα που προκαλεί“, αναφέρει ο κ. Αντώνιος Δημητρακόπουλος, Διευθυντής Γ΄ Παθολογικής Κλινικής Ερρίκος Ντυνάν Hospital, προσθέτοντας το εξής:
“Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω και ενώ η κυκλοφορία των εμβολίων συνεχίζεται, δημιουργείται μερικά λογικά ερωτήματα:
-Θα μπορέσουν τα εμβόλια να αντιμετωπίσουν εξίσου αποτελεσματικά και τα νεότερα στελέχη του SARS-CoV-2 και τι μπορούν να κάνουν οι εταιρίες για να πετύχουν τον παραπάνω στόχο;”
Μπορούν τα εμβόλια να αντιμετωπίσουν τα νεότερα στελέχη;
Όταν οι εταιρίες ανάπτυξης εμβολίων ξεκινούν μία νέα κλινική δοκιμή, εργάζονται πάντοτε σε συνεργασία με ελεγκτικούς οργανισμούς, όπως για παράδειγμα το FDA των ΗΠΑ, με σκοπό να διασφαλίσουν ότι η δοκιμή θα απαντήσει όλα τα σημαντικά ερωτήματα σχετικά με το εμβόλιο.
Στα περισσότερα εμβόλια της COVID-19, το κύριο τελικό σημείο είναι η πρόληψη της συμπτωματικής COVID-19.
“Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι οι επιστήμονες θα εξετάσουν όλα τα περιστατικά COVID-19 που θα εμφανιστούν στην έρευνα (ανεξαρτήτως σοβαρότητας) προκειμένου να διαπιστώσουν αν το εμβόλιο είναι αποτελεσματικό στην πρόληψη της νόσου“, εξηγεί ο κ. Δημητρακόπουλος.
Στο εμβόλιο της Pfizer-BioNTech, που ήταν και το πρώτο που έλαβε επείγουσα έγκριση από το FDA, 8 περιστατικά COVID-19 παρουσιάστηκαν στην ομάδα που είχε εμβολιαστεί και 162 περιστατικά στην ομάδα ελέγχου.
Κατά συνέπεια, η αποτελεσματικότητα του εμβολίου στην πρόληψη της συμπτωματικής COVID-19 ήταν 95%.
Κατά τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων της έρευνας στις 31 Δεκεμβρίου 2020 στο New England Journal of Medicine, δεν είχε παρατηρηθεί κανένας θάνατος από COVID-19 σε καμία από τις 2 ομάδες της κλινικής δοκιμής.
Σύμφωνα με τελευταία δεδομένα από το Ισραήλ, το εμβόλιο είναι πράγματι ιδιαίτερα αποτελεσματικό στην πρόληψη της COVID-19 και ιδιαίτερα της σοβαρής νόσησης.
“Αν και οι συγγραφείς της τελευταίας μελέτης δεν εξέτασαν ειδικά την αποτελεσματικότητα του εμβολίου ενάντια στη μετάλλαξη Β.1.1.7 της Μεγάλης Βρετανίας, από τα συνολικά δεδομένα φαίνεται ότι το εμβόλιο μπορεί να αντιμετωπίσει τη συγκεκριμένα μετάλλαξη“, σημειώνει ο κ. Δημητρακόπουλος..
Η μετάλλαξη Β.1.1.7 παρατηρήθηκε για πρώτη φορά στη Μεγάλη Βρετανία και ήταν η πρώτη που δημιούργησε ανησυχία σχετικά με την αποτελεσματικότητα των εμβολίων.
Άλλα στελέχη που εμφανίστηκαν έκτοτε, περιλαμβάνουν αυτά της Νότιας Αφρικής (Β.1.351) και της Βραζιλίας (Ρ.1).
Τα παραπάνω μεταλλαγμένα στελέχη φαίνεται αυτή τη στιγμή ότι μεταδίδονται ευκολότερα σε σχέση με το αρχικό στέλεχος, ενώ υπάρχουν δεδομένα που δείχνουν ότι προκαλούν και σοβαρότερη νόσηση από τον ιό.
Προσαρμογή των εμβολίων στα νέα στελέχη
Πρώιμα δεδομένα έχουν δείξει ότι τα περισσότερα εμβόλια της COVID-19 μπορούν να αντιμετωπίσουν το στέλεχος Β.1.1.7, ωστόσο δεν ισχύει το ίδιο και για το στέλεχος Β.1.351.
Στο τελευταίο στέλεχος, η αποτελεσματικότητα των εμβολίων είναι πολύ μειωμένη, ακόμα και κάτω από 50% σε ορισμένες περιπτώσεις.
Εμβόλια με Ιό-Φορέα (AstraZeneca και Johnson & Johnson)
Η ανάλυση των δεδομένων από μία μικρή κλινική δοκιμή του εμβολίου της AstraZeneca έδειξε ότι το εμβόλιο έχει μόλις 10.4% αποτελεσματικότητα στην πρόληψη της COVID-19 από το στέλεχος Β.1.351.
Ωστόσο, η ανάλυση αυτή ήταν σχετικά μικρή και δεν έχει δημοσιευτεί ακόμα σε κάποιο επιστημονικό περιοδικό.
Σε συνέντευξη που έδωσε στο BMJ τον Ιανουάριο του 2021, ο Andrew Pollard, διευθυντής του Oxford Vaccine Group και επικεφαλής των κλινικών δοκιμών του εμβολίου της AstraZeneca, εξήγησε ότι τόσο τα mRNA εμβόλια όσο και τα εμβόλια με ιό φορέα μπορούν να τροποποιηθούν σχετικά εύκολα έτσι ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν τα νεότερα στελέχη.
«Ουσιαστικά, στα εμβόλια με ιό-φορέα θα πρέπει να παρασκευαστεί ένα νέο DNA το οποίο θα εισαχθεί στο εμβόλιο. Αντίστοιχα, τα εμβόλια mRNA θα πρέπει να αντικατασταθεί η αλληλουχία RNA που περιέχουν. Ακολούθως, θα πρέπει οι αλληλουχίες αυτές να εισαχθούν στα εμβόλια», δήλωσε ο Pollard.
«Το δεύτερο βήμα είναι, προφανώς, η δοκιμή των εμβολίων αυτών σε πειραματόζωα ή ανθρώπους προκειμένου να επιβεβαιωθεί ότι μπορούν να προκαλέσουν ανοσιακή απόκριση. Ακολούθως θα πρέπει να εγκριθούν ξανά από τους ελεγκτικούς φορείς», πρόσθεσε.
Ο επικεφαλής της ανάπτυξης του εμβολίου της AstraZeneca, Sir Mene Pangalos, δήλωσε ότι η εταιρία εργάζεται ήδη στην ανάπτυξη ενός εμβολίου 2ης γενιάς το οποίο θα μπορεί να αντιμετωπίσει και τα νεότερα στελέχη.
Το εμβόλιο αυτό θα είναι έτοιμο το Φθινόπωρο, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της εταιρίας.
-Η Johnson & Johnson ανακοίνωσε τα αποτελέσματα των κλινικών δοκιμών φάσης 3 λίγες ημέρες πριν το εμβόλιό της λάβει επείγουσα έγκριση από το FDA.
Το εμβόλιο είχε 66% αποτελεσματικότητα στην πρόληψη της μέτριας-σοβαρής COVID-19 σε όλες τις περιοχές που έγιναν κλινικές δοκιμές.
Η Johnson & Johnson χρησιμοποίησε μία διαφορετική προσέγγιση σε σχέση με τις υπόλοιπες κλινικές δοκιμές εμβολίων και είχε ως κύριο τελικό σημείο τον κίνδυνο μέτριας-σοβαρής COVID-19 στις 14 και 28 ημέρες μετά τον εμβολιασμό.
Εξετάζοντας τα δεδομένα των κλινικών δοκιμών κατά περιοχή, διαπιστώθηκε ότι το εμβόλιο είχε:
-72% αποτελεσματικότητα στην πρόληψη της σοβαρής νόσησης στις ΗΠΑ,
-66% στη Λατινική Αμερική και ,
-57% στη Νότια Αφρική, γεγονός που δείχνει ότι το εμβόλιο έχει μειωμένη αποτελεσματικότητα ενάντια στο στέλεχος Β.1.351.
Το θετικό είναι ότι δεν παρατηρήθηκε κανένας θάνατος ή νοσηλεία στην ομάδα που έλαβε το εμβόλιο μετά τις 4 εβδομάδες από τη χορήγηση της μίας δόσης του εμβολίου.
Εμβόλια mRNA: Pfizer/BioNTech και Moderna
“Η Moderna έχει ήδη ξεκινήσει την ανάπτυξη ενός εμβολίου ειδικά για το στέλεχος Β.1.351. Όπως ανακοίνωσε η εταιρία στις 24 Φεβρουαρίου, το εμβόλιο έχει ήδη αποσταλεί στο National Institutes of Health (NIH) των ΗΠΑ, το οποίο θα εξετάσει την ασφάλειά του σε κλινικές δοκιμές φάσης 1“, αναφέρει ο κ. Δημητρακόπουλος, προσθέτοντας:
“Οι κλινικές δοκιμές θα ξεκινήσουν στα μέσα Μαρτίου“.
Οι κλινικές δοκιμές αυτές θα έχουν τρεις φάσεις.
–Αρχικά θα εξεταστεί η χορήγηση του νέου εμβολίου ως ενισχυτική δόση σε εθελοντές που συμμετείχαν στις αρχικές κλινικές δοκιμές για το εμβόλιο της Moderna.
–Σε μία δεύτερη προσέγγιση, θα εξεταστεί η χορήγηση του νέου εμβολίου μαζί με το αρχικό ως ενισχυτική δόση.
-Τέλος, θα εξεταστεί η χορήγηση μίας ενισχυτικής δόσης με το αρχικό εμβόλιο.
Η Moderna θα εξετάσει επίσης το εμβόλιο σε άτομα που δεν έχουν κάνει ακόμα κανένα από τα διαθέσιμα εμβόλια.
Η Pfizer και η BioNTech εξετάζουν ήδη τη χορήγηση μίας 3ης δόσης του mRNA εμβολίου στους εθελοντές που συμμετείχαν στην αρχική κλινική δοκιμή προκειμένου να διαπιστώσουν αν αυτή η προσέγγιση μπορεί να προστατεύσει από τα νεότερα στελέχη.
Παράλληλα, οι εταιρίες συζητούν ήδη με ελεγκτικούς οργανισμούς, όπως το FDA και το EMA με σκοπό να εγκριθεί άμεσα ένα εμβόλιο που θα περιέχει αλληλουχίες για τα νεότερα στελέχη.
Υποστήριξαν, ωστόσο, ότι από τα διαθέσιμα δεδομένα φαίνεται ότι το εμβόλιο μπορεί να προστατεύσει και από τα νεότερα στελέχη, παρά τη μείωση στα επίπεδα των εξουδετερωτικών αντισωμάτων.
Η Pfizer δήλωσε ότι στο μέλλον ενδεχομένως θα χρειαστεί τροποποίηση της αλληλουχίας mRNA που περιέχει το εμβόλιο, καθώς εμφανίζονται νέα στελέχη.
Μάλιστα, έχει ήδη αναπτύξει ένα εμβόλιο για τα στελέχη που κυκλοφορούν σήμερα, το οποίο εξετάζεται ήδη σε κλινικές δοκιμές με σκοπό να κυκλοφορήσει άμεσα.
Εμβόλια Υπομονάδων (Novavax)
Η Αμερικανική εταιρία Novavax έχει επίσης αναπτύξει ένα αποτελεσματικό εμβόλιο για την COVID-19, το οποίο χρησιμοποιεί πρωτεϊνικές υπομονάδες.
Σύμφωνα με την ανακοίνωση της εταιρίας στις 29 Ιανουαρίου 2021, το εμβόλιο έχει 89.3% αποτελεσματικότητα ενάντια στο αρχικό στέλεχος στις κλινικές δοκιμές φάσης 3 που έγιναν στη Μεγάλη Βρετανία.
Το εμβόλιο αυτό εξετάστηκε μάλιστα σε μία περίοδο όπου πάνω από το 50% των νέων περιστατικών είχαν μολυνθεί με το στέλεχος Β.1.1.7.
Το εμβόλιο είχε 86% αποτελεσματικότητα στην πρόληψη της νόσησης από αυτό το στέλεχος, όπως ανακοίνωσε η εταιρία.
Το Φεβρουάριο, το ΕΜΑ ξεκίνησε να εξετάζει το εμβόλιο της Novavax προκειμένου να αποφασίσει αν θα κυκλοφορήσει στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ένα μήνα αργότερα, στις 11 Μαρτίου 2021, η Novavax ανακοίνωσε ότι το εμβόλιό της ήταν αποτελεσματικό στην πρόληψη της νόσησης από τα στελέχη Β.1.1.7 και Β.1.351 τα οποία ανιχνεύθηκαν για πρώτη φορά στη Μεγάλη Βρετανία και τη Νότια Αφρική, αντίστοιχα.
Αρκετοί ειδικοί υποστήριξαν, ωστόσο, ότι το εμβόλιο δεν είναι εξίσου αποτελεσματικό ενάντια στα μεταλλαγμένα στελέχη του ιού.
Ο καθηγητής Lawrence Young, από το Warwick Medical School για παράδειγμα, δήλωσε ότι αν και το εμβόλιο της Novavax έχει 96.4% αποτελεσματικότητα ενάντια στο αρχικό στέλεχος του SARS-CoV-2 και ελαφρώς μειωμένη ενάντια στο Β.1.1.7, η αποτελεσματικότητά του ενάντια στο στέλεχος Β.1.351 της Νότιας Αφρικής είναι 48.6% (55.4% σε ασθενείς χωρίς λοίμωξη HIV).
Η Novavax ξεκίνησε ήδη την τροποποίηση του εμβολίου της μόλις έγιναν γνωστές οι γενετικές αλληλουχίες των νέων μεταλλαγμένων στελεχών.
Η εταιρία σκοπεύει να αναπτύξει ένα διδύναμο εμβόλιο που θα περιέχει μία ανασυνδυασμένη πρωτεΐνη ακίδα του ιού.
Οι κλινικές δοκιμές για το εμβόλιο αυτό έχουν ήδη ξεκινήσει και αναμένεται να ολοκληρωθούν το καλοκαίρι.
Χρειαζόμαστε εμβόλια 2ης γενιάς;
Αυτή τη στιγμή δεν είναι ακόμα σαφές αν χρειαζόμαστε εμβόλια τα οποία θα είναι ειδικά προσαρμοσμένα στα νεότερα στελέχη.
Μία επιπλέον δόση εμβολίου για τα νεότερα στελέχη
Ο Jonathan Ball, καθηγητής μοριακής βιολογίας από το Πανεπιστήμιο του Nottingham υποστήριξε προσφάτως ότι πιθανώς μία επιπλέον δόση από τα εμβόλια που κυκλοφορούν σήμερα θα είναι αρκετή για να αντιμετωπίσει τα νεότερα στελέχη.
Αναφέρθηκε μάλιστα σε έρευνες του ιδίου και της ομάδας του οι οποίες είχαν δείξει ότι επιπλέον δόσεις των εμβολίων της COVID-19 μπορούν να προστατεύσουν από τον ιό SARS-CoV-1, ο οποίος διαφέρει περισσότερο από τον SARS-CoV-2 σε σχέση με τις νεότερες μεταλλάξεις του τελευταίου.
Σύμφωνα με τον ίδιο, αρκεί να χορηγούμε επιπλέον δόσεις των ήδη εγκεκριμένων εμβολίων και δεν χρειάζεται να αναπτύξουμε εμβόλια 2ης γενιάς.
Η εκτίμηση της Novavax, ωστόσο, είναι ότι στο μέλλον σίγουρα θα χρειαστούμε πολυδύναμα εμβόλια για την COVID-19.
“Είναι προφανές ότι οι εταιρίες που αναπτύσσουν εμβόλια για την COVID-19 έχουν λάβει πολύ σοβαρά τους κινδύνους από τα νεότερα στελέχη και ήδη εξετάζεται ένα ενδεχόμενη ετήσιας χορήγησης των εμβολίων, αντίστοιχα με το εμβόλιο της γρίπης“, καταλήγει ο κ. Δημητρακόπουλος.
