Τα αντιοξειδωτικά έχουν κερδίσει ξεχωριστή θέση στην επιστημονική κοινότητα τα τελευταία χρόνια, λόγω της ιδιότητάς τους να εξουδετερώνουν τις ελεύθερες ρίζες του οργανισμού.
Οι πηγές των ελευθέρων ριζών είναι κυρίως ενδογενείς και παράγονται φυσιολογικά, ως παραπροϊόντα των διάφορων μεταβολικών λειτουργιών του σώματος. Ωστόσο, ένα μικρό ποσοστό τους προέρχεται και από εξωγενείς παράγοντες, όπως η περιβαλλοντική μόλυνση, η ηλιακή ακτινοβολία, το κάπνισμα, η διατροφή κ.ά.
Ο οργανισμός μας ωστόσο, εκτός από τις ελεύθερες ρίζες, παράγει και ενδογενή αντιοξειδωτικά, τα οποία μάχονται να εξισορροπήσουν το οξειδωτικό περιβάλλον των κυττάρων. Αν και ο οργανισμός πρέπει πάντα να βρίσκεται σε μια ελαφρά κατάσταση οξείδωσης για να μπορεί να λειτουργεί σωστά, όταν αυτή υπερβεί το κανονικό, υπάρχει κίνδυνος για ανάπτυξη οξειδωτικού στρες, το οποίο κατηγορείται για πολλές εκφυλιστικές ασθένειες και χρόνιες παθήσεις, όπως ο καρκίνος, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, οι νόσοι του Parkinson και του Alzheimer, αλλά αποτελεί και μία από τις βασικότερες αιτίες γήρανσης του οργανισμού!
Η λήψη εξωγενών αντιοξειδωτικών λοιπόν, μέσω της διατροφής μας, θεωρείται αναγκαία. Μερικά από τα πιο δημοφιλή αντιοξειδωτικά που βρίσκονται στα τρόφιμα είναι οι βιταμίνες Α, C, E (τοκοφερόλες), τα καροτένια και τα φλαβονοειδή. Τα τελευταία χρόνια βέβαια έχει αυξηθεί η πρόσληψή τους και μέσω συμπληρωμάτων διατροφής και πολυβιταμινούχων σκευασμάτων που κυκλοφορούν στο εμπόριο, προκαλώντας έτσι το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας όσον αφορά στην αποτελεσματικότητά τους.
Στη σημερινή βιβλιογραφία, υπάρχουν ενδείξεις ότι η μείωση του οξειδωτικού στρες και των ελευθέρων ριζών οξυγόνου μπορεί να έχει θετική επίδραση στην επιμήκυνση του προσδόκιμου επιβίωσης και της αντιγήρανσης. Παρ’ όλα αυτά, η υπερφόρτωση του οργανισμού με αντιοξειδωτικά έχει μάλλον αρνητικές επιδράσεις.
Όπως δείχνει μετα-ανάλυση από το Πανεπιστήμιο της Λουμπλιάνα, μπορεί να οδηγήσει και στο λεγόμενο «αντιοξειδωτικό στρες», κατά το οποίο αναστέλλονται πολλές από τις ευεργετικές μεταβολικές λειτουργίες των ελευθέρων ριζών, όπως είναι η ενεργοποίηση βιολογικών αντιδράσεων και η άμυνα εναντίον παθογόνων μικροοργανισμών και άλλων καρκινικών κυττάρων. Οι αρνητικές αυτές δράσεις είναι ήδη γνωστές από μελέτη, στην οποία η χρόνια, καθημερινή κατανάλωση συμπληρωμάτων βιταμίνης Ε και β-καροτενίου αύξησε τη θνησιμότητα σε άνδρες καπνιστές.
Τα κύτταρα διαθέτουν ομοιοστατικούς μηχανισμούς, οι οποίοι επιτρέπουν σε συγκεκριμένες ποσότητες αντιοξειδωτικών να εισέλθουν μέσα σε αυτά, οπότε ο συνεχής εφοδιασμός τους μοιάζει μάλλον ανούσιος και, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, πιθανόν επιβαρυντικός.
Ωστόσο, μεγάλες επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι τα φυσικά αντιοξειδωτικά, όπως αυτά που λαμβάνουμε μέσω της συχνής κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών είναι πιο αποτελεσματικά στην πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων και του καρκίνου. Βασικό ρόλο σε αυτό παίζει και το γεγονός ότι τα φυσικά αντιοξειδωτικά βρίσκονται συνδυαστικά και με άλλες ευεργετικές ουσίες μέσα στο τρόφιμο και όπως έχει φανεί, η απορροφησιμότητά τους είναι καλύτερη από αυτή των συμπληρωμάτων.
Επομένως, η χρυσή τομή για υγιή οργανισμό φαίνεται πως εξακολουθεί να είναι η κατανάλωση περισσότερων τροφών πλούσιων σε αντιοξειδωτικά και όχι η υπερκατανάλωση αντιοξειδωτικών! Έτσι, προστατευόμαστε αφενός από τους οξειδωτικούς παράγοντες, αφετέρου από το αντιοξειδωτικό στρες, αφού πολύ σπάνια μπορούμε να υπερκαταναλώσουμε αντιοξειδωτικά μέσω των τροφών. Τροφές πλούσιες σε αντιοξειδωτικά είναι τα περισσότερα φρούτα και λαχανικά και ιδιαίτερα εκείνα με έντονο σκούρο χρώμα, τα δημητριακά ολικής άλεσης, οι ξηροί καρποί και το ελαιόλαδο, η μαύρη σοκολάτα και το μέλι.
Αν όμως δεν ακολουθούμε μια ισορροπημένη διατροφή για μεγάλο χρονικό διάστημα ή σε περιπτώσεις χορτοφαγίας, ένα πολυβιταμινούχο σκεύασμα, το οποίο δεν προσδίδει παραπάνω από το 100% των ημερήσιων αναγκών σε βιταμίνες θα μπορούσε να βοηθήσει. Δεδομένου όμως ότι υπό φυσιολογικές συνθήκες δεν μπορούμε να υπολογίσουμε την κλίμακα οξείδωσης στην οποία βρίσκεται ο οργανισμός μας κάθε στιγμή, η αλόγιστη χρήση αντιοξειδωτικών δεν συστήνεται. Η αυξημένη χρήση τους θα μπορούσε μόνο να δικαιολογηθεί σε περιπτώσεις ή ασθένειες όπου η εξάντληση της αντιοξειδωτικής ικανότητας του οργανισμού είναι δεδομένη και μόνο υπό την επίβλεψη κάποιου ειδικού υγείας.