Οι καρωτίδες και οι σπονδυλικές αρτηρίες είναι οι βασικές αρτηρίες που τροφοδοτούν με αίμα τον εγκέφαλο. Οι κοινές καρωτίδες– από μία σε κάθε πλευρά του λαιμού- είναι αρτηρίες που προέρχονται από το αορτικό τόξο και μέσω του τραχήλου φθάνουν στο κρανίο και τον εγκέφαλο. Κάθε κοινή καρωτίδα χωρίζεται σε έξω και έσω καρωτίδα οι οποίες τροφοδοτούν με αίμα το πρόσωπο και τον εγκέφαλο αντίστοιχα. Σημαντικότερη από τις καρωτίδες θεωρείται η έσω καρωτίδα, επειδή το κύριο έργο της είναι η τροφοδοσία του εγκεφάλου με αίμα και άρα με οξυγόνο.
Η κατάσταση που μας απασχολεί περισσότερο όσο αφορά την παθολογία των καρωτίδων είναι η αθηρωματική ή αγγειακή ή αποφρακτική νόσος των καρωτίδων, η οποία συνήθως προσβάλλει άτομα ηλικίας πάνω από 60 ετών και είναι συχνότερη στους άνδρες παρά στις γυναίκες, χωρίς να αποκλείεται η εμφάνισή της και σε μικρότερες ηλικίες.
Με την πάροδο της ηλικίας, όλες οι αρτηρίες και συνεπώς και οι καρωτίδες χάνουν την ελαστικότητά τους, γίνονται πιο σκληρές και υπόκεινται πιο εύκολα σε αλλοιώσεις. Αρχικά παχύνεται το ενδοθήλιο, δηλαδή το έσω τοίχωμα της αρτηρίας, και στη συνέχεια δημιουργείται σε ορισμένα σημεία αθηρωματική πλάκα. Η πλάκα συνήθως παραμένει στάσιμη και αν το μέγεθός της είναι μικρό τότε δεν εμποδίζει την φυσιολογική ροή του αίματος προς τον εγκέφαλο.
Σε περίπτωση που το μέγεθός της αυξηθεί με το χρόνο, μπορεί να φθάσει σε σημείο να προκαλέσει σημαντική στένωση στην καρωτίδα εμποδίζοντας την ομαλή ροή του αίματος προς τον εγκέφαλο, ενώ σε προχωρημένες καταστάσεις μπορεί να οδηγήσει έως και σε απόφραξή της. Η αθηρωματικές πλάκες έχουν την τάση να εμφανίζονται στις θέσεις όπου οι αρτηρίες διακλαδίζονται.
Μεγάλη σημασία έχει το γεγονός ότι σε μια αναπτυσσόμενη αθηρωματική πλάκα υπάρχει ο κίνδυνος ρήξης ενός τμήματος αυτής, η οποία έχει σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία θρόμβου. Εάν ο θρόμβος ή ένα τμήμα της πλάκας που έχει υποστεί ρήξη αποκολληθεί και προχωρήσει προς τον εγκέφαλο, τότε υπάρχει ο κίνδυνος να φράξει ένα εγκεφαλικό αγγείο μικρότερης διαμέτρου και να προκαλέσει εγκεφαλικό επεισόδιο. Έχει υπολογισθεί ότι η καρωτιδική νόσος είναι υπεύθυνη για το 40% περίπου των ισχαιμικών αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων.
Η αποφρακτική νόσος της καρωτίδας μπορεί να μην προκαλεί συμπτώματα στα αρχικά στάδια. Σε αυτό το στάδιο ο κλινικός ιατρός μπορεί να ακροαστεί ένα φύσημα στον τράχηλο και να προτείνει στον ασθενή να εξετάσει απεικονιστικά τις καρωτίδες του.
Δυστυχώς σε μεγάλο αριθμό των ασθενών η πρώτη εκδήλωση μπορεί να είναι ένα εγκεφαλικό επεισόδιο, μικρής ή μεγάλης βαρύτητας, το οποίο μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορα συμπτώματα όπως ζάλη, πονοκέφαλος, εμβοές, απώλεια συνείδησης, απώλεια της όρασης από το ένα μάτι (αμαύρωση) ή διπλωπία, διαταραχές της ομιλίας, μούδιασμα του ενός χεριού ή ποδιού. Το παροδικό εγκεφαλικό ή ισχαιμικό επεισόδιο έχει διάρκεια από λεπτά έως ώρες και μάλιστα το πολύ 24 ώρες.
Οι προδιαθεσικοί παράγοντες της καρωτιδικής νόσου είναι η μεγάλη ηλικία, η υψηλή χοληστερόλη και τριγλυκερίδια, η υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης, το κάπνισμα, το οικογενειακό ιστορικό εγκεφαλικού επεισοδίου ή αθηρωματικής νόσου, η έλλειψη άσκησης και η παχυσαρκία.
Το έγχρωμο Doppler υπερηχογράφημα ή Triplex των καρωτίδων και των σπονδυλικών αρτηριών αποτελεί μια απεικονιστική εξέταση εύκολη, μη επεμβατική, γρήγορη, ανώδυνη και απόλυτα αξιόπιστη η οποία μας δίνει τη δυνατότητα να ελέγξουμε την κατάσταση των καρωτίδων σε πραγματικό χρόνο. Με το triplex καρωτίδων εξετάζουμε την ανατομία και την πορεία του κάθε αγγείου, τη ροή του αίματος προς τον εγκέφαλο, την ύπαρξη αθηρωματικών πλακών και την έκταση, το μέγεθος, την υφή και τη σύνθεση της αθηρωματικής πλάκας. Επίσης μπορούμε να απεικονίσουμε τυχόν στένωση και να υπολογίσουμε με μεγάλη ακρίβεια το ποσοστό της στένωσης, είτε με μέτρηση του ποσοστού του ελεύθερου αυλού, είτε με βάση την ανάλυση του φάσματος και των ταχυτήτων της ροής του αίματος.
Εδώ θα πρέπει να πούμε πως ένα ποσοστό στένωσης έως 40% δεν θεωρείται αιμοδυναμικά σημαντικό, δεν διαταράσσει δηλαδή σοβαρά την αιμάτωση του εγκεφάλου και αντιμετωπίζεται φαρμακευτικά, ενώ όσο αυξάνεται αυτό το ποσοστό και ιδίως όταν ξεπεράσει το 70-80 % τότε αρχίζει η πιθανότητα μιας επεμβατικής ή χειρουργικής αντιμετώπισης της στένωσης είτε με καρωτιδική ενδαρτηρεκτομή είτε με καρωτιδική αγγειοπλαστική με τοποθέτηση stent. Σε κάθε περίπτωση μια στένωση θα πρέπει να παρακολουθείται σε τακτά χρονικά διαστήματα για να ελέγχεται η πορεία της. Επίσης μπορεί να μετρηθεί το πάχος του ενδοθηλίου το οποίο αποτελεί σημαντικό δείκτη στην αρχόμενη διάγνωση της νόσου.
Άλλες καταστάσεις που μπορούν να διαγνωσθούν με το έγχρωμο Doppler υπερηχογράφημα ή Triplex των καρωτίδων και των σπονδυλικών αρτηριών είναι το ανεύρυσμα και ο διαχωρισμός των καρωτίδων, οι αγγείτιδες και οι στενώσεις που οφείλονται σε άλλη αιτία όπως η ινομυώδης δυσπλασία και όχι σε αθηρωματική πλάκα .Όλες αυτές οι καταστάσεις βέβαια είναι σπανιότερες.
Στις σπονδυλικές αρτηρίες αξιολογείται και η κατεύθυνση της ροής του αίματος, η οποία φυσιολογικά είναι προς τον εγκέφαλο. Όταν η ροή του αίματος δεν είναι προς τον εγκέφαλο αλλά προς τα άκρα, υπάρχει αναστροφή της ροής του αίματος, εύρημα που συναντάται στο σύνδρομο υποκλοπής της υποκλειδίου αρτηρίας.
Οι άλλες εξετάσεις που μπορούν να απεικονίσουν τις καρωτίδες είναι η ψηφιακή αγγειογραφία, η αξονική αγγειογραφία (CTA) και η μαγνητική αγγειογραφία (MRA), οι οποίες συνήθως ακολουθούν το έγχρωμο Doppler υπερηχογράφημα ή Triplex των καρωτίδων και των σπονδυλικών αρτηριών, κυρίως όταν πρόκειται να προγραμματισθεί μια επεμβατική ή χειρουργική αντιμετώπιση μιας αιμοδυναμικά σημαντικής στένωσης.
Είναι σαφές πως το έγχρωμο Doppler υπερηχογράφημα ή Triplex των καρωτίδων και των σπονδυλικών αρτηριών είναι μια απλή αλλά πολύ σημαντική εξέταση τόσο σε προληπτική βάση όσο και στην παρακολούθηση μιας ήδη διαγνωσμένης καρωτιδικής νόσου, η οποία μας δίνει πολύ αξιόπιστες και ακριβείς πληροφορίες για την κατάσταση των καρωτίδων .Θα πρέπει να περιλαμβάνεται οπωσδήποτε στον προληπτικό έλεγχο όλων, κυρίως των μεγαλύτερων σε ηλικία και όσων έχουν κάποιους από τους προδιαθεσικούς παράγοντες που αναφέρθηκαν παραπάνω, καθώς μπορεί να αποβεί σωτήρια σε ανθρώπους με αγγειακή νόσο των καρωτίδων, ιδίως σε εκείνους που δεν έχουν κανένα ιδιαίτερο σύμπτωμα, οι οποίοι δυστυχώς αποτελούν την πλειοψηφία όσων βρίσκονται στα αρχικά στάδια και θεωρείται λιγότερο πιθανό να απευθυνθούν στο γιατρό τους για έναν προληπτικό έλεγχο.
Ηλίας Νάκος, Ιατρός Ακτινοδιαγνωστής-Γεώργιος Κορμάς, Ιατρός Ακτινοδιαγνωστής