Για να μελετήσουμε αν υπάρχει διασύνδεση μεταξύ γονιδίων και διατροφής πρέπει να κατανοήσουμε τη σχέση του γονιδιώματος ενός ανθρώπου, δηλαδή του γονότυπου, με τα φυσικά του χαρακτηριστικά, δηλαδή τον φαινότυπο. Είναι αξιοσημείωτο πως παραπάνω από 600 γονίδια, από τα συνολικά περίπου 20.000 που διαθέτει ο άνθρωπος, έχουν συσχετιστεί με την παχυσαρκία.
Εδώ πρέπει να διευκρινιστεί ότι μία συσχέτιση δεν σημαίνει απαραίτητα σχέση αιτίας-αποτελέσματος. Μερικές εξαιρετικά σπάνιες μεταλλάξεις του DNA όντως οδηγούν σε αυξημένη κατανάλωση τροφής και μετέπειτα παχυσαρκία. Εμπεριστατωμένες μελέτες από πολλά ερευνητικά κέντρα οι οποίες έχουν δημοσιευθεί σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά κι έχουν υποστεί κριτική αλλά έχουν επιβεβαιωθεί ενοχοποιούν μεταλλάξεις σε τρία γονίδια. Συγκεκριμένα του υποδοχέα της Μελανοκορτίνης 4 (MC4R), του υποδοχέα του περοξισώματος γ (PPARG) και της προ-οπιομελανοκορτίνης (POMC).
Με άλλα λόγια, οι σπάνιες αυτές μεταλλάξεις επηρεάζουν την όρεξη και κατά συνέπεια την κατανάλωση θερμίδων, πάλι δηλαδή η παχυσαρκία είναι προϊόν της υπερκατανάλωσης τροφής. Παρ’ όλα αυτά, καμία κοινή γενετική παραλλαγή δεν έχει επιβεβαιωθεί ότι παίζει σημαίνοντα ρόλο και προκαθορίζει ποιος θα γίνει παχύσαρκος και ποιος υπέρβαρος. Επίσης, είναι τεκμηριωμένο από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ότι η παχυσαρκία οφείλεται στην χρόνια υπερκατανάλωση τροφής. Τα ανωτέρω επιβεβαιώνουν θεμελιώδεις νόμους της επιστήμης όπως ο πρώτος και ο δεύτερος νόμος της θερμοδυναμικής.
Οι γενετικές παραλλαγές που σχετίζονται με την διατροφή είναι ελάχιστες ή άνευ σημασίας. Μία κοινή γενετική παραλλαγή έχει να κάνει με το φυλλικό οξύ και καθορίζει ποιος άνθρωπος απορροφά καλύτερα τα διαιτητικά συμπληρώματα της βιταμίνης και ποιος τη χημική μορφή που βρίσκεται στην φύση. Προφανώς μια τέτοια γενετική παραλλαγή είναι ασήμαντη και δεν προκαθορίζει την υγεία ή/και την εμφάνιση ενός ανθρώπου.
Άλλες γενετικές παραλλαγές που συσχετίζονται με την δίαιτα είναι η δυσανεξία στην λακτόζη, όπου υπάρχει αδυναμία πέψης του σακχάρου αυτού. Εφόσον η λακτόζη δεν πέπτεται δεν μπορεί να προκαλέσει παχυσαρκία, αφού δεν μπορεί να προσμετρηθεί στο θερμιδικό ισοζύγιο. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η φαινυλκετονουρία και αντιμετωπίζεται με αποκλεισμό της φαινυλαλανίνης από την διατροφή του ατόμου. Απ’ ότι είναι προφανές οι αλληλεπιδράσεις της δίαιτας με τα γονίδια είναι υπαρκτές αλλά εξαιρετικά σπάνιες, γι’ αυτό αποτελούν την εξαίρεση, όχι τον κανόνα.
Ένα άλλο επιχείρημα της γονιδιακής διατροφής είναι ότι πολλές ασθένειες όπως η παχυσαρκία, ο διαβήτης, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, η υπέρταση κ.α. οφείλονται αποκλειστικά στη διατροφή ή σε συγκεκριμένες διατροφικές επιλογές. Αυτό αποτελεί ένα τεράστιο επιστημονικό σφάλμα, αφού αποδεδειγμένα οι ασθένειες αυτές έχουν πολυπαραγοντικά αίτια.
Όμως, αξίζει να δούμε τι υποστηρίζει και η άλλη πλευρά: Μία ελληνική μελέτη ερεύνησε την αποτελεσματικότητα της “γονιδιακής διατροφής” και παρατήρησε ότι προσφέρει μεγαλύτερη απώλεια βάρους συγκρινόμενη με μία συμβατική.
Από μια ψυχολογική σκοπιά, η γονιδιακή διατροφή δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένας τρόπος άφεσης αμαρτιών: Δεν φταίμε εμείς που παχαίνουμε αλλά κάποια γονιδιακή κατάρα. Ιδιαίτερα σε καταστάσεις όπως η παχυσαρκία, είναι δύσκολο για τον ασθενή να σταθεί με ειλικρίνεια απέναντι στο παρελθόν. Όσοι εμπορεύονται τη γονιδιακή διατροφή το γνωρίζουν αυτό, γι’ αυτό και μετατοπίζουν την ευθύνη στα γονίδια – έτσι οι προσωπικές επιλογές, η ψυχολογία, ο τρόπος ζωής δεν έχουν καμιά σημασία.
Ο Παντελής Κωνσταντουλάκης, PhD είναι μοριακός βιολόγος-γενετιστής, υπεύθυνος του τμήματος Μοριακής Παθολογίας και Γενετικής, του ιδιωτικού πολυϊατρείου Locus Medicus