Πιθανώς γνωρίζετε κάποιον άνθρωπο που απλά δεν έρχεται ποτέ στην ώρα του, έτοιμος με μια δικαιολογία στο στόμα όταν τελικά εμφανίζεται 20 λεπτά (ή και πολύ παραπάνω) αργότερα. Παρά τα όσα μπορεί να περνούν από το μυαλό σας καθώς βρίσκεστε σε αναμονή, οι φίλοι και συνάδελφοί σας πιθανότατα δεν είναι απλώς εγωιστές που θεωρούν ότι ο χρόνος τους είναι πιο πολύτιμος από τον δικό σας.
Ίσως είστε εσείς που όσα ξυπνητήρια και υπενθυμίσεις κι αν βάλετε, δεν μπορείτε να φτάσετε στην προκαθορισμένη ώρα και μέρος. Τι μας κάνει όμως να είμαστε έτσι; Μια ματιά στην ψυχολογία αρκεί για να αποκαλύψει τους λόγους που κρύβονται πίσω από το μοτίβο της εξοργιστικής συνήθειας.
Είμαστε ο χειρότερος εχθρός του εαυτού μας;
Έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι διαφορετικοί τύποι προσωπικοτήτων είναι λιγότερο συνεπείς από άλλους. Μερικοί είναι απλά γεννημένοι αισιόδοξοι. Πιστεύουν πραγματικά ότι μπορούν να διαχειριστούν τα πάντα στο ταραχώδες πρόγραμμά τους. Ορισμένοι δυσκολεύονται να πουν όχι, φοβούμενοι ότι μπορεί να προσβάλουν κάποιον ή να χάσουν μια σημαντική ευκαιρία.
Αυτό αντικατοπτρίζει τις ανησυχίες τους και όχι τον ενθουσιασμό τους. Υπάρχουν και οι αναβλητικοί τύποι, οι οποίοι συνήθως ασχολούνται με κλατι άλλο ακριβώς την ώρα που θα έπρεπε να φύγουν για να σας συναντήσουν. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε εκτελεστική δυσλειτουργία ή να παλεύουν με κάποιο επίπεδο άγχους.
Μια άλλη περίπτωση είναι ο τύπος της «αυτοεκπληρούμενης προφητείας». Στην εν λόγω κατηγορία τα άτομα έχουν ενσωματώσει την αργοπορία στην προσωπική τους ταυτότητα. Δεν αισθάνονται πλέον την ανάγκη να προσπαθούν καν να είναι στην ώρα τους. Κανείς δεν περιμένει ότι θα είναι στην ώρα τους, και λιγότερο απ’ όλους οι ίδιοι.
Σύμφωνα με ψυχοθεραπευτές όλοι ανταποκρινόμαστε στις «εσωτερικές» και «εξωτερικές» προσδοκίες με διαφορετικό τρόπο. Αυτός ο τρόπος ανταπόκρισης δεν αποτελεί συνειδητή επιλογή, αλλά τάση προς μια συγκεκριμένη συμπεριφορά. Μερικοί άνθρωποι ανταποκρίνονται καλύτερα στον δικό τους κώδικα συμπεριφοράς από τους κανόνες που τους θέτουν οι άλλοι.
Κατά κύριο λόγο, το να βρίσκεσαι σε ένα συγκεκριμένο μέρος σε μια συγκεκριμένη ώρα καθοδηγείται από τις εξωτερικές προσδοκίες. Δηλαδή μας το επιβάλλουν οι άνθρωποι με τους οποίους κλείνουμε ραντεβού. Οι άνθρωποι που δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στις εξωτερικές προσδοκίες τείνουν να είναι πιο συνεπείς – καθώς ανταποκρίνονται καλά στην εξωτερική υπευθυνότητα.
Εκείνοι που ανταποκρίνονται στις εσωτερικές τους προσδοκίες τείνουν να είναι οι αργοπορημένοι τύποι, εκπληρώνοντας τις δικές τους ανάγκες πριν από τις ανάγκες των άλλων. Όσο και αν ακούγεται σαν αγένεια, η διαδικασία σκέψης είναι ακούσια. Και μην νομίζετε ότι τους αρέσει να αργούν. Αν σας παρηγορεί, για κάποιους η διαδρομή είναι γεμάτη σκέψεις και ενοχές.
Μήπως φταίνε οι γονείς μας;
Παράλληλα με αυτή την έμφυτη τάση, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τον τρόπο με τον οποίο ανατραφήκαμε. Όπως συμβαίνει με πολλά πράγματα, αυτή η στάση μπορεί να πηγάζει από τον ένα ή από τον άλλο τρόπο: είτε μιμούμενοι τους γονείς μας, είτε κάνοντας το εντελώς αντίθετο.
Οι συνεπείς άνθρωποι συχνά μοιράζονται διαμορφωτικές εμπειρίες από πολυάσχολους εργαζόμενους γονείς, που καθοδηγούνται από ένα πλήρες πρόγραμμα, πάντα σε κίνηση. Το αντίθετο μπορεί επίσης να ισχύει. Η αμηχανία ενός γονέα που αργεί πάντα να πάει και να παραλάβει το σχολείο μπορεί να οδηγήσει σε μια εργασιακή ζωή εμμονικής ακρίβειας.
Ενδέχεται να υφίσταται και μια θρησκευτική ή πολιτιστική διάσταση στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το χρόνο. Σε διάφορες κουλτούρες η ακρίβεια δεν είναι τόσο θέμα «ώρας», όσο θέμα του πότε είναι η κατάλληλη στιγμή για να ξεκινήσει «το πάρτι».
Ψυχική υγεία και νευροδιαφορετικότητα
Η επαναλαμβανόμενη αργοπορία μπορεί επίσης να συνδέεται με το πώς αισθάνεται κανείς, όσον αφορά την ψυχική του υγεία. Ένα αγχωμένο ή καταβεβλημένο άτομο μπορεί αισθάνεται ότι το έργο μπροστά του είναι ένα βουνό, που είναι πολύ δύσκολο να ανέβει. Το αίσθημα υπερφόρτωσης μπορεί να οδηγήσει σε αποφυγή και η αποφυγή μπορεί να προκαλέσει περισσότερο στρες.
Τη στιγμή που ενεργοποιείται η αντίδραση μάχης ή φυγής κάποιου δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί σε μια συγκεκριμένη εργασία. Εάν κάποιος αντιμετωπίζει προκλήσεις με την ψυχική του υγεία, μπορεί να παρατηρήσει αλλαγές στα κίνητρα και την ενέργεια του.
Αυτός ο συνδυασμός συναισθημάτων μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα του ατόμου να διαχειρίζεται τον χρόνο. Πράγματα που τη μια μέρα μοιάζουν εύκολα, για παράδειγμα το πρωινό ξύπνημα για το λεωφορείο ή η προετοιμασία ενός γεύματος, την επόμενη μπορεί να μοιάζουν αδύνατο να ολοκληρωθούν.
Οι εγκέφαλοί μας δεν είναι προγραμματισμένοι να λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο. Κάπως έτσι συμβαίνει και με τα «εσωτερικά μας ρολόγια». Τα νευροδιαφορετικά άτομα, που έχουν αυτισμό ή Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας, βρίσκουν τον χρονικό προγραμματισμό ιδιαίτερα περίπλοκο. O χρόνος γι αυτούς είναι μια ολισθηρή έννοια.
Οι ανεπαρκείς δεξιότητες τήρησης του χρόνου αναγνωρίζονται ως μέρος της εκτελεστικής δυσλειτουργίας που μπορεί να συνοδεύει τη νευροδιαφορετικότητα. Η ακρίβεια είναι μια στενή παράμετρος – που διέπεται από έναν και μόνο κανόνα – τον κανόνα του ρολογιού. Οι άνθρωποι μπορεί να πιστεύουν ότι η αργοπορία είναι ένδειξη αλαζονείας ή έλλειψης ενδιαφέροντος.
Στην πραγματικότητα, ισχύει το αντίθετο. Η αργοπορία ενός ατόμου μπορεί να είναι αποτέλεσμα του δεν εκτιμά τον εαυτό του αρκετά. Είναι πιθανό να μην είναι σε θέση να δει πώς θα επηρεάσει τους άλλους η απουσία του. Μέσα στο κεφάλι ενός ανθρώπου που αργεί πάντα συμβαίνουν πολλά περισσότερα από όσα μπορεί να δει το μάτι.