Για ποιο λόγο ένας άνθρωπος και ένας σκύλος έχουν μια ιδιαίτερη σχέση και ποιο είναι τελικά αυτό το συστατικό που χρειάζεται για να εξελιχθεί αυτή η φιλία;
Η ιδέα ότι τα ζώα μπορούν να βιώσουν αγάπη υπήρξε κάποτε αδιανόητη για τους ψυχολόγους που τα μελετούσαν.
Αλλά ένα νέο βιβλίο υποστηρίζει ότι, σε ό,τι αφορά τα ζώα, η λέξη αγάπη είναι απαραίτητη για την κατανόηση αυτού που έχει κάνει την σχέση ανάμεσα στους ανθρώπους και στους σκύλους μια από τις πιο σημαντικές μεταξύ των ειδών που έχει μέχρι σήμερα παρατηρηθεί.
Ο Κλάιβ Γουάιν, ιδρυτής του εργαστηρίου κυνολογίας, το οποίο ανήκει στο τμήμα Ψυχολογίας του πανεπιστημίου των ΗΠΑ Arizona State, εξηγεί αυτή τη σχέση στο νέο του βιβλίο με τίτλο «Ο Σκύλος Είναι Αγάπη: Γιατί και Πώς ο Σκύλος σας Σας Αγαπάει».
Ο 59χρονος ψυχολόγος ζώων, ο οποίος είναι Βρετανός, ξεκίνησε να μελετάει τους σκύλους στις αρχές του 2000 και, όπως οι συνάδελφοί του, θεωρούσε ότι με το να τους αποδίδουμε σύνθετα συναισθήματα διαπράττουμε την αμαρτία του ανθρωπομορφισμού μέχρι που άλλαξε γνώμη επηρεασμένος από μια σειρά αποδείξεων που αυξάνονταν σε τέτοιον βαθμό ώστε να μη μπορεί να τις αγνοήσει.
«Πιστεύω ότι έρχεται κάποια στιγμή που αξίζει να αμφισβητείς την αμφιβολία σου», είπε ο ίδιος σε συνέντευξή του στο AFP.
Η επιστήμη της κυνολογίας έχει γνωρίσει νέα άνθιση τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Στο βιβλίο «Η Ευφυία των Σκύλων» του Μπράιαν Χέιρ (που κυκλοφορεί μόνο στα αγγλικά), ο συγγραφέας έχει εξελίξει την ιδέα ότι οι σκύλοι διαθέτουν μια έμφυτη και εξαιρετική ευφυΐα.
Ο Γουάιν, ωστόσο, του χαλάει την άποψη υποστηρίζοντας ότι οι σκύλοι δεν είναι τελικά και τόσο έξυπνοι.
Τα περιστέρια, για παράδειγμα, μπορούν να αναγνωρίσουν διαφορετικά είδη αντικειμένων που παρουσιάζονται σε δύο διαστάσεις. Τα δελφίνια καταλαβαίνουν τους κανόνες της γραμματικής, οι μέλισσες χορεύουν για να δείξουν η μια στην άλλη που βρίσκεται η τροφή τους…όλα αυτά δεν μπορούν να τα κάνουν οι σκύλοι.
Ακόμη και οι λύκοι–πρόγονοι των σκύλων– γνωστοί για την αγριότητά τους και για την έλλειψη ενδιαφέροντός τους για τον άνθρωπο, έχουν δείξει την ικανότητά τους να ακολουθούν το σύνθημα που τους δίνει ο άνθρωπος, όπως σε μια πρόσφατη σουηδική μελέτη που τους πέταγαν την μπάλα και την έφερναν πίσω.
Ο Γουάιν προτείνει την αλλαγή του μοντέλου με τη συγκέντρωση διεπιστημονικής έρευνας με στόχο να διατυπωθεί η αρχή ότι η «υπερβολική κοινωνικότητα» είναι αυτή που κάνει τους σκύλους να ξεχωρίζουν.
Το γονίδιο του συνδρόμου Γουίλιαμς
Μια από τις πιο εντυπωσιακές εξελίξεις προέρχεται από έρευνες που αφορούν την ωκυτοκίνη, μια ορμόνη που παράγεται στον οπίσθιο λοβό της υπόφυσης, στη βάση του εγκεφάλου, και η οποία ευθύνεται για την σύναψη συναισθηματικών δεσμών μεταξύ των ανθρώπων, αλλά που –σύμφωνα με νέα στοιχεία–είναι υπεύθυνη και για τις σχέσεις μεταξύ των ειδών, συγκεκριμένα μεταξύ σκύλων και ανθρώπων.
Πρόσφατη έρευνα υπό τον Τακεφούμι Κικουσούι του πανεπιστημίου Azabu της Ιαπωνίας έδειξε ότι τα επίπεδα της ορμόνης αυτής εκτοξεύονται όταν ο άνθρωπος και ο σκύλος του κοιτάζονται κατάματα, κάτι αντίστοιχο με αυτό που συμβαίνει ανάμεσα στις μαμάδες και στα μωρά τους.
Στον τομέα της γενετικής, η γενετίστρια του UCLA Μπρίτζετ φονΧολντ έκανε μια εντυπωσιακή ανακάλυψη το 2009: οι σκύλοι φέρουν ένα μεταλλαγμένο γονίδιο, το οποίο και ευθύνεται για το σύνδρομο Γουίλιαμς στους ανθρώπους–μια σπάνια γενετική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από έναν βαθμό νοητικής υστέρησης και από υπερβολική κοινωνικότητα.
«Αυτό που είναι σημαντικό για τους σκύλους, όπως και για τους ανθρώπους με σύνδρομο Γουίλιαμς, είναι μια επιθυμία να συνάπτουν στενές σχέσεις, να αγαπούν και να αγαπιούνται», γράφει ο Γουάιν.
Πολλά συμπεράσματα έχουν προκύψει μέσα από τεστ συμπεριφοράς–κάποια μάλιστα επινόησης του ίδιου του Γουάιν–που είναι εύκολα να αναπαραχθούν στο σπίτι με τη βοήθεια της προσφοράς λιχουδιών επιβράβευσης.
Σε ένα από αυτά οι ερευνητές χρησιμοποίησαν ένα σκοινί για να ανοίξουν την μπροστινή πόρτα του σπιτιού ενός σκύλου και να του βάλουν ένα πιατάκι με φαγητό σε ίση απόσταση από τον ιδιοκτήτη του και διαπίστωσαν ότι τα περισσότερα ζώα πήγαιναν πρώτα στο αφεντικό τους.
Η απεικόνιση με μαγνητική τομογραφία έχει δείξει εξάλλου ότι οι εγκέφαλοι των σκύλων ανταποκρίνονται στους επαίνους το ίδιο ή και περισσότερο σε σχέση με το φαγητό.
Αλλά παρότι οι σκύλοι έχουν μια έμφυτη προδιάθεση για τρυφερότητα, αυτή πρέπει να καλλιεργηθεί από την αρχή της ζωής τους για να εκφραστεί.
Μόνο αγάπη
Για τον Γουάιν, τα επόμενα σύνορα στην επιστήμη της κυνολογίας πιθανόν να έλθουν μέσω της γενετικής, η οποία θα βοηθήσει στο να έρθει στο φως η μυστηριώδης διαδικασία μέσω της οποίας συντελέστηκε η εξημέρωση των ζώων πριν από τουλάχιστον 14.000 χρόνια.
Ο Γουάιν είναι οπαδός της θεωρίας που υποστηρίζει ότι οι πρόδρομοι των αρχαίων σκύλων συγκεντρώθηκαν γύρω από τις χωματερές των ανθρώπων και κέρδισαν σταδιακά την εύνοια των ανθρώπων προτού η σχέση τους όπως την βλέπουμε σήμερα εδραιωθεί μέσω των κοινών κυνηγετικών εξορμήσεων.
Είναι πολύ λιγότερο ρομαντική σε σχέση με τη λαϊκή άποψη που θέλει τους κυνηγούς, οι οποίοι έπιαναν μωρά λύκων και στη συνέχεια τα εκπαίδευαν και την οποία ο Γουάιν χαρακτηρίζει «μια απολύτως αβάσιμη άποψη» με δεδομένη την αγριότητα των ενήλικων λύκων που θα επιτίθεντο στους ανθρώπους.
Νέες εξελίξεις στην διαχείριση της αλληλουχίας του αρχαίου DNA θα επιτρέψουν στους επιστήμονες να ανακαλύψουν πότε σημειώθηκε η κρίσιμη μετάλλαξη του γονιδίου, το οποίο ελέγχει το σύνδρομο Γουίλιαμς.
Ο Γουάιν εικάζει ότι αυτό συνέβη πριν από 8.000 με 10.000 χρόνια, στο τέλος της Εποχής των Παγετώνων, όταν οι άνθρωποι ξεκίνησαν να κυνηγούν συστηματικά με τη βοήθεια σκύλων.
Αυτό που καθιστά τα συμπεράσματα αυτά σημαντικά, πέραν της εξέλιξης της επιστήμης, είναι οι επιπτώσεις για το καλό των σκύλων, υποστηρίζει ο Γουάιν.
Αυτό σημαίνει την κατάργηση των βάρβαρων μεθόδων εκπαίδευσης– που βασίζονται στον πόνο, όπως τα κολλάρα-πνίχτες–που ήταν βασισμένες σε απομυθοποιημένες αντιλήψεις «κυριαρχίας» και που έγιναν δημοφιλείς μέσω διάσημων εκπαιδευτών σκύλων, οι οποίοι απαιτούν από τους ιδιοκτήτες να γίνουν «αρχηγοί της αγέλης».
«Το μόνο που θέλει από εσένα ο σκύλος σου είναι να του δείξεις τον δρόμο», λέει ο Γουάιν, «μέσα από συντροφική καθοδήγηση και ενθάρρυνση».
Σημαίνει επίσης να βρίσκεις χρόνο για να ικανοποιείς τις κοινωνικές του ανάγκες, αντί να τον αφήνεις μόνο του το μεγαλύτερο μέρος της μέρας.
«Οι σκύλοι μας μάς δίνουν τόσα πολλά και ως αντάλλαγμα δεν ζητούν πολλά. Δεν χρειάζεται να αγοράζεις όλα αυτά τα φανταχτερά ακριβά παιχνίδια και λιχουδιές και ένας θεός ξέρει ό,τι άλλο πωλείται. Το μόνο που χρειάζονται είναι η συντροφιά μας, έχουν ανάγκη να είναι με τους ανθρώπους».