Ο αυτισμός είναι μία σοβαρή νευροβιολογική διαταραχή που ανήκει στο φάσμα των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών. Πρόκειται για τις λεγόμενες Διαταραχές του Αυτιστικού Φάσματος (Δ.Α.Φ.) που εμφανίζονται από τη βρεφική ηλικία και επηρεάζουν τρεις σημαντικούς τομείς της εξέλιξης του παιδιού, που είναι:
α) η κοινωνική αλληλεπίδραση β) η επικοινωνία και γ) η συμπεριφορά.
Στις Δ.Α.Φ. ανήκει και το σύνδρομο Asperger το οποίο αναφέρεται σε αυτιστικά άτομα υψηλής λειτουργικότητας που έχουν σχετικά καλές γνωστικές και γλωσσικές ικανότητες και δυσκολίες στις κοινωνικές τους σχέσεις.
Η διάγνωση του αυτισμού είναι πολύ πιθανή όταν ένα μικρό παιδί παρουσιάζει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
Α) Ως προς την Κοινωνική Αλληλεπίδραση
• Είναι απόμακρο και μοιάζει σαν να βρίσκεται στον κόσμο του
• Προτιμά να παίζει μόνο του και δεν ενδιαφέρεται για τα άλλα παιδιά
• Δεν αναπτύσσει διαπροσωπικές σχέσεις με τους γύρω του
• Αποφεύγει τα βλέμματα των άλλων καθώς και άλλα οπτικά ή ακουστικά ερεθίσματα πιθανότατα γιατί δεν τα κατανοεί
• Το βλέμμα του είναι απλανές, συγκεντρώνεται για μεγάλο χρονικό διάστημα σε ένα σημείο
• Δεν επιδιώκει τη σωματική επαφή με τους άλλους ενώ από τη βρεφική ηλικία όταν το σηκώνουν αγκαλιά δεν ανταποκρίνεται και δεν χαμογελά
• Μπορεί να εκδηλώνει υπερβολική προσκόλληση στον ένα γονέα, ενώ μετά μπορεί να αδιαφορεί για αυτόν
Β) Ως προς την Επικοινωνία
• Παρουσιάζει μεγάλες δυσκολίες και καθυστέρηση στη γλωσσική ανάπτυξη
• Δεν μπορεί να εκφράσει αυτό που θέλει
• Ακόμη και αν έχει αναπτύξει λόγο δεν τον χρησιμοποιεί επικοινωνιακά. Χρησιμοποιεί είτε πολύπλοκο λόγο είτε μία μόνο λέξη αντί για ολόκληρη πρόταση
• Δεν έχει ξεκινήσει να λέει συλλαβές σε ηλικία 12 μηνών, να λέει λέξεις σε ηλικία 16 μηνών και να λέει φράσεις των δύο λέξεων σε ηλικία 24 μηνών
• Παρουσιάζει ηχολαλία (επαναλαμβάνει πιστά φράσεις από ταινίες ή διαφημίσεις)
• Κάνει λανθασμένη χρήση της προσωπικής αντωνυμίας εσύ αντί για εγώ και γενικότερα μπερδεύει το α΄ και το β΄ ενικό πρόσωπο
• Δεν ακολουθεί οδηγίες
• Δεν χρησιμοποιεί χειρονομίες
• Δεν μπορεί να συντονίσει την προσοχή του με την προσοχή των άλλων (αδυναμία να ακολουθήσει το βλέμμα κάποιου άλλου που κατευθύνεται προς ένα αντικείμενο ή πρόσωπο )
• Δεν αντιλαμβάνεται τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των άλλων ανθρώπων
Γ) Ως προς τη Συμπεριφορά
• Είναι επιθετικό, δεν συνεργάζεται , έχει εκρήξεις θυμού, χαρακτηρίζεται ως παράξενο παιδί με υπερβολικό πείσμα και ο χειρισμός της συμπεριφοράς του είναι πολύ δύσκολος
• Δεν μπορεί να κατανοήσει και να συνθέσει καταστάσεις και εμπειρίες παρά την ικανότητα του να αποκτά γνώσεις και να θυμάται
• Δεν έχει ικανότητα οργάνωσης και σχεδιασμού επίλυσης προβλημάτων
• Παρουσιάζει παράξενες στερεοτυπικές κινήσεις παρόλο που μπορεί να έχει καλή κινητική ανάπτυξη (περιστρέφει τις παλάμες του, στριφογυρίζει τα αντικείμενα, παρουσιάζει περίεργες αντιδράσεις στο πρόσωπο του, περπατάει στα δάχτυλα των ποδιών και κινείται επίμονα μπρος και πίσω)
• Δεν ξέρει πώς να παίζει με παιχνίδια αλλά ακόμα και όταν παίζει το παιχνίδι του είναι περιορισμένο, επαναληπτικό και δεν οδηγεί πουθενά
• Έχει έλλειψη φαντασίας και δυσκολίες στη μίμηση και στο συμβολικό παιχνίδι
• Έχει ασυνήθιστα ενδιαφέροντα και εμμονές όπως προσκόλληση σε ζώα και άψυχα αντικείμενα
• Έχει έντονη επιθυμία να διατηρεί το περιβάλλον του αμετάβλητο και αποφεύγει οποιαδήποτε αλλαγή της θέσης των αντικειμένων στο χώρο αλλά και οποιαδήποτε αλλαγή του καθημερινού του προγράμματος
• Τέλος, αν και ο αυτισμός δεν είναι συνώνυμο της νοητικής υστέρησης, όμως τα περισσότερα αυτιστικά παιδιά περίπου το 70% παρουσιάζουν νοητική ανεπάρκεια. Το παράδοξο όμως είναι ότι έχουν φυσιολογική ή ακόμα και ανεπτυγμένη ικανότητα σε κάποιους μεμονωμένους τομείς όπως στην αριθμητική, στη μουσική ή στις μνημονικές δεξιότητες.
Η πρώιμη παρέμβαση και η ψυχοπαιδαγωγική αντιμετώπιση είναι καθοριστικής σημασίας για τη βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων, των διαπροσωπικών σχέσεων, των θετικών μορφών συμπεριφοράς και των γλωσσικών δυνατοτήτων του αυτιστικού παιδιού, ώστε να αποκτηθούν δεξιότητες ζωής που θα προωθούν την ανεξάρτητη λειτουργικότητα του και θα δίνουν νόημα στις αντιληπτικές του εμπειρίες και γενικότερα στη ζωή του.
Εύα Ν. Τσώλη, Ψυχολόγος, εξειδίκευση στην αξιολόγηση και αποκατάσταση μαθησιακών δυσκολιών
evatsoli2@gmail.com