Η ανακάλυψη ότι ένα εμβόλιο για τη μηνιγγίτιδα μπορεί να προστατεύσει από τη γονόρροια αποτελεί το τελευταίο παράδειγμα της συμβολής ενός απρόβλεπτου παράγοντα στην ανακάλυψη νέων φαρμάκων, της τύχης.
Πράγματι, αρκετά από τα φάρμακα που κυκλοφορούν σήμερα στην αγορά έχουν ανακαλυφθεί τυχαία.
Σύμφωνα με το Γερμανό συγγραφέα, επιστήμονα και ερευνητή, Johann Wolfgang Goethe, «η ανακάλυψη χρειάζεται τύχη, ευρεσιτεχνία και ευφυία, κανένα από τα παραπάνω δεν φτάνει από μόνο του».
Viagra
Στα εργοστάσια της φαρμακευτικής εταιρίας Pfizer στο Kent, οι ανεπιτυχείς κλινικές δοκιμές ενός φαρμάκου για τη στηθάγχη, οδήγησαν στην ανακάλυψη ενός φαρμάκου για τη στυτική δυσλειτουργία, το οποίο απέφερε στην εταιρία δισεκατομμύρια δολάρια.
Στις πρώιμες κλινικές δοκιμές της σιλδεναφίλης, της δραστικής ουσίας του φαρμάκου που κυκλοφορεί με την εμπορική ονομασία Viagra, οι άνδρες εθελοντές ανέφεραν ότι μετά τη λήψη του χαπιού είχαν μεγάλης διάρκειας στύσεις που δεν είχαν προκλήθηκαν από συγκεκριμένα ερεθίσματα.
Μετά από περαιτέρω μελέτες, οι επιστήμονες της Pfizer διαπίστωσαν ότι το Viagra, ένα φάρμακο που σχεδιάστηκε με σκοπό να χαλαρώσει τα αγγεία του μυοκαρδίου βελτιώνοντας τη ροή του αίματος στην καρδιά, είχε παρόμοιες επιδράσεις και στις αρτηρίες του πέους.
Από την κυκλοφορία του το 1998, το φάρμακο έχει φέρει επανάσταση στην αντιμετώπιση της στυτικής δυσλειτουργίας.
Το 2007, μάλιστα, το “Ig” Βραβείο Νόμπελ, το οποίο δίδεται ετησίως στην πιο άχρηστη ανακάλυψη της χρονιάς, αποδόθηκε σε 3 επιστήμονες από την Αργεντινή που διαπίστωσαν ότι το Viagra μπορεί να επιταχύνει επίσης την ανάρρωση από το jet lag.
Πενικιλίνη
Επιστρέφοντας στην εργασία του μετά από 1 μήνα διακοπών στη Σκωτία το 1928, ο Alexander Fleming έκανε μία ανακάλυψη εξετάζοντας ένα τρυβλίο που είχε αφήσει κατά λάθος στο παράθυρο του εργαστηρίου του στο St Mary’s Hospital του Λονδίνου.
Κατά τη διάρκεια της απουσίας του, το τρυβλίο στο οποίο είχε γίνει καλλιέργεια βακτηρίων του Staphulococcus aureus, μολύνθηκε με ένα μύκητα.
Όπως παρατήρησε ο Fleming, στις ιώδεις-πράσινες περιοχές που είχε εξαπλωθεί ο μύκητας, ο πολλαπλασιασμός των βακτηρίων είχε ανασταλεί.
Ο Fleming, εντελώς τυχαία, είχε ανακαλύψει το 1ο αντιβιοτικό, το οποίο ονόμασε πενικιλίνη.
Για την ανακάλυψή του αυτή, ο Fleming κέρδισε το Βραβείο Νόμπελ Ιατρικής του 1945, μαζί με τους Florey και Chain, δύο επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης που τελειοποίησαν τη μαζική παραγωγή της πενικιλίνης για την αντιμετώπιση των τραυμάτων στο 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Βηματοδότες
Ο μηχανικός Wilson Greatbatch από τη Νέα Υόρκη ανακάλυψε τον πρώτο βηματοδότη, κατά λάθος.
Το 1956 και ενώ προσπαθούσε να αναπτύξει μία συσκευή που θα καταγράφει τους καρδιακούς παλμούς, χρησιμοποίησε ορισμένες διαφορετικές αντιστάσεις από αυτές που ήθελε στο πρωτότυπό του, οι οποίες έκαναν τη συσκευή να δημιουργεί τακτικούς ηλεκτρικούς παλμούς.
Όταν συνειδητοποίησε ότι οι παλμοί αυτού μπορούν να μιμηθούν την ηλεκτρική δραστηριότητα του φυσιολογικού καρδιακού ρυθμού, ο Greatbatch συνειδητοποίησε τις δυνατότητες της συσκευής του.
Μετά από σχεδόν 2 χρόνια προσαρμογής και τελειοποίησης, οι πρώτοι βηματοδότες άρχισαν να παράγονται μαζικά το 1960 και να εμφυτεύονται σε ασθενείς.
Σήμερα, πάνω από 500.000 ασθενείς με βραδυκαρδία παγκοσμίως χρησιμοποιούν τις συσκευές αυτές.
Στομαχικά Έλκη
Τη δεκαετία του 1980, δύο γιατροί από την Αυστραλία υποστήριξαν για πρώτη φορά ότι τα στομαχικά έλκη προκαλούνται από συγκεκριμένα βακτήρια και όχι από το στρες και την ανθυγιεινή διατροφή, όπως πιστεύαμε εκείνη την εποχή.
Η θεωρία αυτή απορρίφθηκε άμεσα και χλευάστηκε από την επιστημονική κοινότητα, τότε.
Ο Barry Marshall, ένας γαστρεντερολόγος από το Perth, και ο Robin Warren, ένας παθολογοανατόμος με τον οποίο συνεργαζόταν, είχαν παρατηρήσει ότι τα δείγματα βιοψίας στομάχου που είχαν λάβει από τους ασθενείς με έλκη είχαν όλα μία συγκεκριμένη κατηγορία βακτηρίων σπειροειδούς σχήματος, τα Helicobacter pylori.
Θέλοντας να επιβεβαιώσει τη θεωρία του, ο Marshall ήπιε ένα ζωμό με ελικοβακτηρίδια.
Τα βακτήρια αυτά είχαν απομονωθεί από τα έλκη ενός ασθενούς και ακολούθως καλλιεργήθηκαν στο εργαστήριο.
Μέσα σε μία εβδομάδα, ο Marshall παρουσίασε εκτεταμένη στομαχική φλεγμονή, η οποία ωστόσο υποχώρησε εντελώς όταν πήρε αντιβιοτικά.
Η ανακάλυψη των 2 επιστημόνων οδήγησε στην οριστική εξάλειψη μίας μορφής καρκίνου του στομάχου που συνδέεται με τα βακτήρια Helicobacter pylori.
Για την ανακάλυψή τους (καθώς και για τη γενναιότητα του Marshall), ο Marshall και ο Warren κέρδισαν το Βραβείο Νόμπελ Ιατρικής του 2005.
Αντικαταθλιπτικά
Αρκετά αντικαταθλιπτικά ανακαλύφθηκαν επίσης τυχαία.
Για παράδειγμα, η ιπρονιαζίδη είχε εξεταστεί αρχικά στη θεραπεία της φυματίωσης τη δεκαετία του 1950, ενώ τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά είχαν δοκιμαστεί για την αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας το 1960.
Η χρησιμότητα της κεταμίνης στην αντιμετώπιση της μείζονος κατάθλιψης ανακαλύφθηκε επίσης τυχαία.
Διαζεπάμη
Η γνωστή μας βενζοδιαζεπίνη ανακαλύφθηκε επίσης τυχαία τη δεκαετία του 1950 από ένα Πολωνό μετανάστη στις ΗΠΑ, τον Leo Sternbach, από χημικές ουσίες που είχε παρασκευάσει πριν από 20 χρόνια στην Πολωνία, προσπαθώντας να δημιουργήσει νέες χρωστικές.
Τελικά, δεν κατάφερε να δημιουργήσει χρωστικές, ωστόσο οι βενζοδιαζεπίνες που ανακάλυψε αποτελούν σήμερα το πλέον συνταγογραφούμενο φάρμακο στις ΗΠΑ.
Πηγή: Αντώνιος Δημητρακόπουλος – Ερρίκος Ντυνάν Hospital