Τέσσερις μεταλλάξεις του κορωνοϊού SARS-CoV-2 καθορίζουν την εκρηκτική δυναμική της πορείας εξάπλωσης του ιού στην Ευρώπη αλλά και στην Ελλάδα.
Δύο πολύ μεταδοτικές μεταλλάξεις έχουν εξαπλωθεί και στην χώρα μας.
Οι μεταλλάξεις αυτές είναι κρίσιμες για την κατανόηση της γρήγορης μετάδοσης και της εκθετικής εξάπλωσης του κορωνοϊού στην Ευρώπη και στην Ελλάδα.
Γνωρίζουμε ότι όλοι οι ιοί RNA μεταλλάσσονται κατά τη διάρκεια μόλυνσης των ανθρώπων και ο νέος κορωνοϊός SARS-CoV-2 δεν αποτελεί εξαίρεση.
Απλώς ο νέος κορωνοϊός έχει σύστημα επιδιόρθωσης των λαθών κατά τον πολλαπλασιασμό του, και ως εκ τούτου θεωρητικά αναμένεται να δημιουργούνται λιγότερες μεταλλάξεις στο γενετικό του υλικό του, το RNA, σε σχέση με τον ιό της γρίπης.
Έτσι, στο γονιδίωμα του ιού SARS-CoV-2, το αίτιο της τρέχουσας πανδημίας, καταγράφονται περίπου δύο μεταλλάξεις τον μήνα. Η μεταλλαξιμότητα είναι δηλαδή μία φυσιολογική εξελικτική διαδικασία για όλους τους ιούς και γνωρίζουμε ότι οι περισσότερες μεταλλάξεις είναι, όπως λέμε στην γενετική, «επιβλαβείς» όχι για τον άνθρωπο ως ξενιστή, αλλά για τον ίδιο τον ιό. Κάποιες άλλες μεταλλάξεις είναι ουδέτερες, δεν έχουν δηλαδή άμεσα αποτελέσματα στην κωδικοποίηση πρωτεϊνών, ενώ ελάχιστες είναι επωφελείς για τους ιούς.
Από τις μεταλλαγές που έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα στην Ευρώπη τέσσερις φαίνεται να έχουν ιδιαίτερη βιολογική σημασία για τον ιό αλλά και τους Ευρωπαίους.
-Η πρώτη μετάλλαξη εμφανίστηκε στην Κεντρική Ευρώπη τον Φεβρουάριο του 2020. Η μετάλλαξη αυτή οδηγεί σε αντικατάσταση ενός αμινοξέος (από ασπαρτικό οξύ σε γλυκίνη) στην ακίδα του ιού, η οποία αποτελεί και κύριο στόχο των εμβολίων τα οποία δοκιμάζονται.
Η μετάλλαξη D614G εμφανίστηκε στα τέλη Φεβρουαρίου και γρήγορα επικράτησε (συχνότητα μέχρι 74% σε πολλές χώρες της Ευρώπης), προφανώς επειδή επέτρεψε την καλύτερη προσαρμογή του ιού στον άνθρωπο.
Ποιο ήταν το αποτέλεσμά της; Βελτίωσε από 6 έως 10 φορές την ικανότητα πρόσδεσης της πρωτεΐνης της ακίδας του ιού στον πρωτεϊνικό υποδοχέα ACE2 στα επιθηλιακά κύτταρα του αναπνευστικού μας συστήματος, αυξάνοντας έτσι τη μεταδοτικότητα αλλά και τη μολυσματικότητά του.
Η μετάλλαξη αυτή ξέρουμε σήμερα ότι ήρθε και στην Ελλάδα, στις αρχές Απριλίου. Έχει μεγαλύτερη πολλαπλασιαστική ικανότητα, που σημαίνει ότι έχει βρεθεί πως όταν κάποιος υγιής εκτίθεται σε χιλιάδες και πολλά ιοσώματα, έχει 38% πιθανότητα να μπει στο νοσοκομείο, ενώ με το αρχικό κινέζικο στέλεχος η πιθανότητα εισαγωγής στο νοσοκομείο είναι μόνο 15%.
Oι ασθενείς που είχαν μολυνθεί με ιό με μετάλλαξη G614 είχαν μεν υψηλότερα επίπεδα ιικού φορτίου RNA σε σχέση με ιούς με τη μετάλλαξη D614, αλλά δεν εμφάνισαν σοβαρότερη νόσο. Παρόλα αυτά φαίνεται ότι ο ρόλος αυτής της μετάλλαξης ήταν κρίσιμος για την κατανόηση της γρήγορης μετάδοσης και της εκθετικής εξάπλωσης του κορωνοϊού στην Ευρώπη.
Μια νέα παραλλαγή στο RNA του ιού SARS-CoV-2, η European Union 1 (ή 20A.EU1), εμφανίστηκε τον Ιούνιο 2020, πιθανώς στην Ισπανία, και έκτοτε εξαπλώθηκε σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.
Η παραλλαγή αυτή έχει πλέον συχνότητες από 40% έως 70% στην Ισπανία, την Ελβετία, την Ιρλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Νορβηγία, τη Λετονία, τις Κάτω Χώρες και τη Γαλλία.
Το στέλεχος αυτό έφθασε και στην χώρα μας. Φαίνεται πως αντικαθιστά στους πληθυσμούς της Ευρώπης την μετάλλαξη D614. Το στέλεχος αυτό είναι ακόμη πιο μεταδοτικό από το προηγούμενο ανεβάζοντας την πιθανότητα νοσηλείας έως 80%.
Αυτό σημαίνει ότι στο δεύτερο κύμα του ιού στην Ευρώπη έχουμε δύο διαφορετικές μεταλλάξεις, πιο μεταδοτικές, αν και όχι –ευτυχώς- πιο θανατηφόρες.
H εξαιρετική ταχύτητα εξάπλωσης αυτού του στελέχους, και γρήγορης αντικατάστασης του στελέχους G614 στην Ευρώπη, υποδεικνύει ότι μάλλον προσδίδει κάποιο εξελικτικό πλεονέκτημα στη μετάδοση του ιού.
Πολύ πρόσφατα αναφέρθηκαν και άλλες μεταλλάξεις του νέου κορωνοϊού, όπως το στέλεχος 20A.EU2 που γρήγορα εξαπλώνεται σε όλη την Ευρώπη. Υπό διερεύνηση είναι το κατά πόσον η επικράτηση αυτού του στελέχους συνδέεται επίσης με αυξημένη μολυσματικότητα.
Τέλος, νέα μετάλλαξη (γνωστή ως “σύμπλεγμα 5” = cluster 5, του κορωνοϊού μόλυνε βιζόν σε πάνω από 200 εκτροφεία της Δανίας. Το μεταλλαγμένο αυτό στέλεχος του ιού μεταδόθηκε πριν από τον Σεπτέμβριο του 2020 σε ανθρώπους (ηλικίας 7 έως 79 χρονών) και αποδεικνύει την ικανότητα του ιού να προσαρμόζεται σε διαφορετικά είδη.
Ήδη στη Δανία έχουν αποφασίσει να θανατώσουν 15 εκατομμύρια εκτρεφόμενων βιζόν. Παρόμοια, και άλλες χώρες της Ευρώπης, π.χ. Ολλανδία, αποφάσισαν να θανατώσουν τα εκτρεφόμενα βιζόν.
Για το στέλεχος αυτό μάλλον δεν υπάρχουν, μέχρι σήμερα, ενδείξεις για αυξημένο κίνδυνο για τον άνθρωπο.
Παρόλα αυτά, ο ΠΟΥ τονίζει ότι είναι αναγκαίο να ληφθούν όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας στα εκτροφεία για την αποφυγή περαιτέρω μετάδοσης του ιού.
Θα πρέπει και εδώ, στην Καστοριά και σε άλλες περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας που ασχολούνται με τη γουνοποιία, να δουν πως θα χειριστούν το συγκεκριμένο πρόβλημα.
Τέλος, το Ηνωμένο Βασίλειο, για να παρεμποδίσει την εξάπλωση του κορωνοϊού, αποφάσισε την απαγόρευση των ταξιδιών προς την Δανία και την καραντίνα για 14 ημέρες μόνο όσων πολιτών της επιστρέφουν από εκεί.
Στο πλαίσιο ερευνητικού έργου αρκετά εργαστήρια της χώρας μας, μελετούν τα ιολογικά χαρακτηριστικά και τη φυλογενετική εξέλιξη των στελεχών που απομονώνονται στη χώρα μας. Στόχος είναι η κατανόηση των βιολογικών ιδιοτήτων του, άρα και η αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του νέου κορωνοϊού.
Στον ακόλουθο σύνδεσμο υπάρχει η δυναμική εξέλιξη μεταλλάξεων του κορωνοϊού στην Ευρώπη. Phylogenetic analysis of SARS-CoV-2 clusters in their international context – cluster 20A.EU1. https://nextstrain.org/groups/neherlab/ncov/20A.EU1
* Emma B. Hodcroft, et al. Emergence and spread of a SARS-CoV-2 variant through Europe in the summer of 2020.