Ο κερατόκωνος είναι μία εκφυλιστική νόσο των ματιών που παραμορφώνει τον επιφανειακό χιτώνα τους, με επακόλουθο οι ασθενείς να βλέπουν τον κόσμο γύρω τους θολά, μουντά και παραμορφωμένα.
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Κερατόκωνου (10 Νοεμβρίου), ο χειρουργός οφθαλμίατρος δρ Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος, καθηγητής Οφθαλμολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, παραθέτει 10 βασικά δεδομένα για τη νόσο που όλοι πρέπει να γνωρίζουμε.
Είναι μια προοδευτικά εξελισσόμενη πάθηση
Ο κερατόκωνος προκαλεί παθολογική λέπτυνση των ινών κολλαγόνου στον κερατοειδή χιτώνα του οφθαλμού. Ο κερατοειδής είναι ο επιφανειακός χιτώνας του ματιού, που έχει ως ρόλο να εστιάζει το φως στο πίσω μέρος του ματιού.
Η λέπτυνση του κερατοειδούς προκαλεί αστάθεια και αλλαγή του σχήματός του (από σφαιρικός γίνεται κωνικός). Ο κωνικός κερατοειδής έχει επίσης το μισό σχεδόν πάχος από το φυσιολογικό, καθώς και σημαντικά παραμορφωμένη πρόσθια και οπίσθια επιφάνεια. Το επακόλουθο είναι να αποκτά ο κερατοειδής σημαντικά αυξημένη κυρτότητα, κυρίως στο κέντρο του, με συνέπεια να επηρεάζει δραματικά την όραση.
Η αιτία του δεν είναι αποσαφηνισμένη
Το πιθανότερο είναι πως οφείλεται σε συνδυασμό παραγόντων, με κυριότερους:
- Την γενετική προδιάθεση (έχουν εντοπιστεί τουλάχιστον 16 γενετικοί τόποι που συνδέονται με τον κερατόκωνο)
- Τις αλλεργίες
Ο κερατοειδής χιτώνας είναι εύκολο να παραμορφωθεί και από τραύμα ή από το συνεχές και δυνατό τρίψιμο των ματιών.
Είναι αρκετά συχνός
Παγκοσμίως η συχνότητα του κερατόκωνου υπολογίζεται σε 1 περιστατικό ανά 1.000 ή 2.000 άτομα του γενικού πληθυσμού. Στην Ελλάδα, όμως, ενδέχεται να είναι πολύ πιο συχνός. Μελέτες του δρος Κανελλόπουλου έχουν δείξει ότι η συχνότητά του ενδεχομένως φθάνει και σε 1 κρούσμα ανά 10-20 άτομα.
Ωστόσο οι περισσότεροι ασθενείς δεν γνωρίζουν ότι πάσχουν, διότι έχουν ήπια μορφή και δεν έχουν εξεταστεί ποτέ γι’ αυτόν.
Προσβάλλει κυρίως τους νέους
Ο κερατόκωνος προσβάλλει κυρίως νέους (τα συμπτώματα συνήθως εμφανίζονται κατά την εφηβεία), εξελίσσεται γρήγορα τις πρώτες δεκαετίες της ζωής (συνήθως μέχρι τα 35 έτη) και στη συνέχεια επιβραδύνεται έως τα περίπου 45 χρόνια. Από κει και πέρα, κατά κανόνα μένει σε μεγάλο βαθμό στάσιμος.
Ορισμένες πληθυσμιακές ομάδες τον εκδηλώνουν πολύ συχνά
Περισσότερα από 20 σύνδρομα έχουν συνδεθεί με αυτόν, όπως το σύνδρομο Down και διάφορες νόσοι του συνδετικού ιστού, όπως το σύνδρομο Marfan. Από τους πάσχοντες από σύνδρομο Down, λ.χ., το 5-15% έχουν κερατόκωνο, γι’ αυτό είναι σημαντικό να ελέγχονται προληπτικά κατά την εφηβεία και κατά τα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής.
Προκαλεί συνεχή αύξηση της μυωπίας και του αστιγματισμού
Ο κερατόκωνος προκαλεί ποικίλα συμπτώματα. Τα πιο συνηθισμένα είναι:
- Παραμορφωμένες εικόνες
- Συνεχής αύξηση της μυωπίας και του αστιγματισμού (οι ασθενείς αλλάζουν συχνά τη συνταγή των διορθωτικών γυαλιών τους)
- Θολές εικόνες
- Μονόφθαλμη διπλωπία (οι ασθενείς βλέπουν διπλά είδωλα από το ένα μάτι)
Άλλα συμπτώματα είναι ευαισθησία στο φως και άλως γύρω από τα φώτα το βράδυ. Τα συμπτώματά αυτά συχνά είναι πιο έντονα στο ένα μάτι.
Η διάγνωση του κερατόκωνου είναι δύσκολη
Οι δυσκολίες εντοπίζονται κυρίως στα πρώτα στάδιά του, διότι:
- Οι κλασικές οφθαλμολογικές εξετάσεις δεν αποκαλύπτουν πάντοτε τις αρχικώς αδιόρατες αλλοιώσεις του κερατοειδούς
- Τα συμπτώματα των ασθενών θα μπορούσαν να σχετίζονται και με άλλα προβλήματα στα μάτια
Η πιο σημαντική εξέταση για να διαγνωστεί σωστά ο κερατόκωνος είναι η τοπογραφία κερατοειδούς. Είναι μία εξελιγμένη, μη επεμβατική απεικονιστική εξέταση, κατά την οποία γίνεται χαρτογράφηση της καμπυλότητας σε όλη την επιφάνεια του κερατοειδούς. Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, το κωνικό σχήμα του κερατοειδούς γίνεται αντιληπτό και με γυμνό μάτι.
Η ακριβής διάγνωση είναι πολύ σημαντική, διότι αν δεν γίνει εγκαίρως αντιληπτός ο κερατόκωνος ώστε να αντιμετωπιστεί σωστά, ο ασθενής μπορεί να φτάσει στο σημείο να χρειαστεί μεταμόσχευση κερατοειδούς.
Υπάρχουν συντηρητικές και χειρουργικές θεραπείες
Στους περισσότερους ασθενείς, οι οπτικές διαταραχές που προκαλεί ο κερατόκωνος μπορούν να αντιμετωπιστούν συντηρητικά (με διορθωτικά γυαλιά ή ειδικούς φακούς επαφής).
Οι πιο σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να χρειασθούν χειρουργική επέμβαση, για να σταθεροποιηθεί η εξέλιξή του. Μετά την επέμβαση μπορεί να χρειάζεται ακόμα οπτική διόρθωση με γυαλιά ή φακούς επαφής, αλλά είναι πιο εύκολη.
Οι επεμβατικές τεχνικές που μπορεί να εφαρμοσθούν είναι ποικίλες και επιλέγονται με βάση κάθε περίπτωση ξεχωριστά. Μία διεθνώς διαδεδομένη τεχνική είναι το «πρωτόκολλο της Αθήνας», που ανέπτυξε και πρωτοεφάρμοσε η ομάδα του δρ Κανελλόπουλου. Η τεχνική συνδυάζει τη διασύνδεση κερατοειδή με τη μερική, επιφανειακή, τοπογραφικά κατευθυνόμενη σμίλευση του κερατοειδούς με laser. Ο στόχος είναι η εξομάλυνση και η σταθεροποίηση του κερατόκωνου, με παράλληλη μείωση της μυωπίας και του ανώμαλου αστιγματισμού, ώστε να αποκατασταθεί η ομαλή όραση.
Ο κερατόκωνος δεν σταματά με τους ειδικούς φακούς επαφής
Μία συχνή παρανόηση με τους ειδικούς φακούς επαφής που χορηγούνται στους ασθενείς με κερατόκωνο, είναι ότι μπορούν να σταματήσουν την εξέλιξή του. Στην πραγματικότητα, οι φακοί βελτιώνουν την όραση ενόσω η πάθηση εξελίσσεται.
Ωστόσο αν οι φακοί επαφής δεν ταιριάζουν καλά στον παραμορφωμένο κερατοειδή, μπορεί να τον επιδεινώσουν, επειδή αυξάνουν τον ρυθμό ανάπτυξης ουλώδους ιστού σε αυτόν.
Η πρόγνωση για τους ασθενείς είναι καλή
Ευτυχώς, ο ρυθμός εξέλιξης του κερατόκωνου μειώνεται ή και μηδενίζεται μετά τα 45 χρόνια. Η πάθηση πολύ σπάνια εκδηλώνεται μετά την ηλικία των 40 ετών, ενώ μπορεί να σταματήσει η εξέλιξή της οποιαδήποτε στιγμή. Αν όμως συνεχίσει να επιδεινώνεται, μπορεί να φτάσει έως την ανάγκη για μεταμόσχευση κερατοειδούς.
«Ο κερατοειδής χιτώνας είναι υπεύθυνος για την σωστή εστίαση του φωτός στο εσωτερικό του οφθαλμού και οποιαδήποτε παραμόρφωσή του έχει σοβαρές συνέπειες στην όραση», τονίζει ο δρ Κανελλόπουλος.
«Για τους ασθενείς έχει ζωτική σημασία η έγκαιρη διάγνωση από εξειδικευμένο οφθαλμίατρο. Εξίσου σημαντικό όμως είναι να μην τρίβουν τα μάτια τους, διότι η επίμονη τριβή μπορεί να προκαλέσει αλλά και να επιδεινώσει την οφθαλμοπάθεια. Αν λοιπόν τρίβετε συχνά τα μάτια σας, συμβουλευθείτε τον οφθαλμίατρό σας» καταλήγει ο ειδικός.